توندوتیژی دژ بە ژنان و ئاکامەکانی

25 Nov 2011

هەر کردوەیەک کە ببێتە هۆی ئازاردانی فیزیکی و رووحی کەسی بەرانبەر دەچێتە خانەی توندو تیژییەوە. بەڵام، کاتێک باس لەو توند و تیژیانە دەکرێت کە تاکەکانی هەر کۆمەڵگایەک پێیەوە دەتلێنەوە، زیاتر رەنگدانەوە بیر و فیکرانەیە کە تاکەکانی کۆمەڵگەکانی پێنەگەیشتوو لە جەخزە و بازنەی خۆیاندا دەخولێتەوە و کۆمەڵگەش لە بەستەری چەقبەستووی خۆیدا دەهێلێتەوە، بەتایبەت لە کۆمەڵگاکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە سەرچاوە و بەرهەمی فیکری دیکتاتۆریانەی تاکەکانی ئەو کۆمەڵگاکانەیە کە لە ئاکامدا شەڕو توندو تیژی لێدەکەوێتەوە. بە دڵنیایەوە دەتوانم بڵێم کە قوربانی سەرەکی ئەو توندو تیژیانە ژنانی ئەو کۆمەڵگایانەن. هەر یەک لەئیمە کەم تا کورتێک لەسەر مێژوی ئازارو ئەشکەنجەدان و سوکایەتیکردن و بچوکردنەوەی کەسایەتی ژنان و چەوسانەویان و پێشێلکردنی مافەکانیان چ لە خێزاندا یان لە کۆمەلگەدا بیستومانە یان بە چاوی خۆمان دیتومان و هەستمان بە ئازار و مەینەتیەکان کردوە، دەشزانین کە ئەو دیاردەیە کە بۆتە کوڵتور و کۆمەڵگای لە کۆمەڵگەیەکی یەکسانی خواز بۆ کۆمەڵگەیەکی پیاوساڵار گۆریوە، بەتایبەت لەوکۆمەڵگەیانەی کە لە ئاست ئابوری، فەرهەنگی ، هۆشیاری و رۆشنبیریەوە هەژارن .ووشەی توندو تیژی دەتوانێت بە زۆر شێوە پیناسە بکریت کە رەنگدانەوەی نیگەتیڤ لە سەر جەستەی و سایکۆلۆژی کەسی قوربانی جێدەهێلێت. بۆ نمونە، لیدان، سوکایەتی، ئازاردان، شکاندن، بەکەم وەرگرتن، بایکۆت کردن،فەرهەنگی، ئابوری، دەسترێژی بۆ سەر جەستەی ژن، شکاندن،جنێودان،هەڵاواردن کە دەبنە هۆی ئەو کەسایەتی ژن بچوکبکرێتەوە و تووشی نەخۆشی خەمۆکی ببێتەوە و لە ئاکامدا دەبێتە هۆی ئەوە کە کەسی قوربانی بیر لە خۆکوشتن بکاتەوە.
توند و تویژی، هەروەها دەتوانرێت وەک دیاردەیەک سەیربکرێت کە تاکەکانی ئەو کۆمەڵگایانە رووبەرووی دەبنەوە. زۆر جار لە میدیاکان گوێبیستی جۆرها توندو تیژی دەبین، بێ ئەوەی لە هۆکار و سەرچاوەی ئەو توند و تیژیانە بکٶڵرێتەوە بەلام، ئایا هەر بیستنی بەسە؟ یان دەبێت دەزگاکانی راگەیاندن لە فیکری ریگەچارە یەک بۆ کەمکردنەوە و نەهێشتنی ئەو دیاردە دابن کە وەک پەتا لە کۆلەڵگە بڵا بۆتەوە کە هۆکاری سەرەکیشی بۆ کەم هوشیاری کەساکەن دەگەرێتەوە. بۆیە بە راشکاوی داتوانم ئاماژەی بەو خاڵە بکەم کە دەزگاکانی راگەیاندن هۆکاری بڵاو بوونەوەی تا چارەسەرکردن ، چونکە بە پێی پێویست نەیانتوانیوە مامەڵەی زانستیانە لە گەڵ رووداوکاندا بکەن و تاکەکان لە ئاست مافەکانیان هوشیار کەنەوە.
پەرەسەندنی ئەو توندو تیژیانە پەیوەندی بە ئاستی کۆمەڵگە پیاوساڵارەکانەوە هەیە کە تێیدا پیاوان شەرەف لە ناو دەلینگی ئافرەتدا دابینن، شتێکی حاشاهەڵنەگرە، هەموو ئەو توند و تیژیانەی کە ئەنجام دەدریت تەنها لەبەر ئەوەیە کە ئەو خێزانە کەسایەتی لە کۆمەڵگەدا لەککەدار نەبێت. بەپێی ئەو ئامارانە کە ساڵانە رادەگەیەندرێت، دەبینین کە ساڵ بە ساڵ ئەو توندو تیژیانە رێژەیان زیاد دەکات.
توندو تیژی دژ بە ژنان لە هەر کۆمەڵگایەکدا بەدی دەکرێت ،بەڵام ئاستی ئەو توند و تیژیانە لە کۆمەڵگەیەکدا بۆ کۆمەڵگایەکی دیکە جیاوازە. بەو مانایا کە توندو تیژی لە وڵاتە دێموکراتەکانیش کە لە ئاستێکی باشی رەفای کۆمەڵایەتی و فەرهەنگیدان بەدیدەکرێت، بەڵام جیاوازیەکە لەوەدایە کە لە وڵاتانێک کە قانون و یاسا حاکمە، رێگە بە هیچ توند و تیژیەک نادرێت و مافی ژنان و پیاوان لە یاساکان مسەوگەر کراوە و لەوانەشە لە هێندێک بواردا مافەکانی ئافرەت لەو وڵاتانەدا زیاتر بێت لە مافەکانی پیاوان ، بەڵام بەداخەوە لە کۆمەڵگا سونەتیەکان ،یاساکان لەسەر بنەمای دین و مەزهەب دارێژراون کە لە زۆر بواردە دژیاتی هەیە لە گەڵ یاساکانی مافی مرۆڤ.

لە کۆتایدا دەمهەوێت ئاماژە بەوە بکەم کە توندو تیژی دژ بە ژنان لە کۆمەڵگە گەشە نەسەندوەکاندا ، بۆتە مۆتە و کابوسێک کە سەراپا مێشک و جەستەی ژنانی داگیر کردوە .بۆیە بۆ دەربازبوون لەو کابوسە ئەرکی ژنانە کە خۆیان لەو بەند و زنجیرە ئازاد بکەن و بۆ دەستەبرکردنی مافەکانیان شێلگیرانەتر بێنە مەیدان و کارێک بکەن کە یاساکانی مافی مرۆڤ شوێن ئەو یاسانە بگرێتەوە کە لە سەر بنەمای ئایینی یان خێلەکی دارێژراون.
بۆ روونکردنەوە و وردبوونەوەی زیاتر لەو توندو تیژیانە بە پێویستم زانی ئاماژە بەو ئامارانە بکەم کە لە ساڵی2010 کەلەلایان بەریوەبەرایەتی توندو تیژی دژ بە ژیان لە کوردستان ئەنجام دراوە.
ئەوژنانەی کە لە پارێزگای هەولیر خۆیان کوشتوە ( 12) ژن کە تەمەنیان 18 بۆ 30 وە باس لەوە دەکات کە ئەو خۆکشنە لە %٧٦ بە هۆی چەکەوە بوە ەر لە % ٣٣ لە ریگە خۆخینکاندن .
هەروەها راپرتەکە باس لەوەدەکات کە هەر لە سالی رابریدودا (26) ژن كوژراون، کە لەوانە 5 یان بە به‌بیانووی‌ شه‌ره‌ف‌و (17)شیان به‌هۆی‌ كێشه‌ی‌ كۆمه‌ڵایه‌تی‌ کە بەسیی رۆر گرفتەکە دەگەریتەو ەبۆ مۆبایل، ڕاپۆرته‌كه‌ ڕوونیشیكردووه‌ته‌وه‌، جگه‌ له‌كوژرانی‌ ئه‌و ژنانه‌ له‌هه‌ولێر، (64 ، كه‌(55%)یان به‌هۆی‌ ڕقی‌ خێزانه‌كانیانه‌وه‌ بووه‌، (65%)ی‌ ئه‌و ئافره‌تانه‌ی‌ كه‌ سووتاون شوویان كردووه‌، هاوكات (102) سه‌دو دوو ژنی‌ تر به‌هۆی‌ قه‌زاو قه‌ده‌ره‌وه‌ سووتاون.
له‌و ڕاپۆرته‌دا باسی‌ له‌وه‌شكردووه‌، ساڵی‌ ڕابردوو (1123) سكاڵایان تۆماركردووه‌، كه‌ (48%)یان ته‌مه‌نیان له‌نێوان (19 بۆ 30)ساڵیدابووه‌، (63%)شیان هۆكاری‌ سكالاَكان ده‌گه‌ڕێننه‌وه‌ بۆ كێشه‌ی‌ نێواخێزانه‌كان.

ڕاپۆرته‌كه‌ی‌ به‌ڕێوه‌به‌رێتی‌ گشتی‌ توندوتیژی‌ دژی‌ ژنان ئاماژەی‌ به‌وه‌شكردووه‌، له‌و ساڵه‌دا (235 ئه‌شكه‌نجه‌دراون، كه‌ (85%)یان شوویانكردووه‌، (66%)شیان هۆكاری‌ ئه‌شكه‌نجه‌دانیان بۆكێشه‌ی‌ نێوان ژن‌و مێرد ده‌گه‌ڕێننه‌وه‌، (35 ژنی‌ تریش توندوتیژی‌ سێكسییان به‌رامبه‌ر كراوه‌‌و كه‌(60%)یان خوێنده‌وارن‌و (78%)ی ئه‌و ڕێژه‌یه‌ش، له‌لایه‌ن كه‌سانی‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ خێزان توندوتیژییان له‌به‌رامبه‌ردا كراوه‌.

به‌گشتی‌ ئه‌و دۆسێیانه‌ی‌ كه‌ ساڵی‌ (2010) له‌و به‌ڕێوه‌به‌رێتییه‌ تۆماركراون، (74%)یان له‌دادگا داخراون،
بەپێی ئەوئامارانە کە لە ساڵانە لە بەرێوەبەرایەتی توندو رادەگەینرێت ، هۆکاری جیاواز لە خۆدەگرن کە بۆ ریشەکێشکردنی ئەو دیاردەیە پێویستە بە باشی لە هۆکارەکانی بکۆڵرێتەوە بۆ ئەوەی کۆمەڵگەیەکی هێمن و ئارام بەدی بێت کە دوور بێت لە هەرە جۆرە توند و تیژیەک.بەهیوای کۆمەڵگەیەکی یەکسان و دێموکراسیخواز و دوور لە هەرە چەشنە توندو تیژییەک. لەکۆتایدا دەم هەوی ئەوەبلیم کە توندوتیژی بۆتەمۆتەکە بەسەر پرچی ئالتونی ژنان بە خوێندەوارو نە خوێندەوارەوە، دەستێکی پڕ ترسە بۆسەر ژیانیان. بۆ ئاماری ڕێژەی توندوتیژیەکان کەڵک لەو سایتە وەرگیراوە .
http://www.kcnorg.org/

لە یادی ٢٦ سەرماوەز

لەمێژوی و کاروانی  خەباتی مرۆفایەتی هەر گەلێکدا، ڕۆژی ڕووناک وو پڕشەنگدار هەن کە گەلی کورد بەدرێژای ژیان یادیان دەکات و ڕێزیان لێ دەگرێت. هەموو ئەو رۆژانە کە گەلی کورد بە خەبات و ماندووبوونی بەدەستهێناون و خۆڵقاندوونی مایەی شآنازین و نەوە ئەمەکناسەکانی ئەو گەلە بە رێزەوە یادیان دەکاتەوە . یەکێک لەو رۆژانە کە لەم وەرزەدا ڕوبەڕوی دەبینەوە ٢٦ی، سەرماوزە (ڕۆژی پیشمەرگەی کوردستان) .

خەباتی گەلی کورد ، خەباتێکە کە   پیشمەرگە وەک هێزێکی سەرەکی دەوری بینیوە بە تایبەت لەو کاتانەی کە تاریکایی سوپای جەهل و تاریکی باڵی بە سەر نیشتیماندا کێشاوە، پێشمەرگە بۆتە چرایەک کە تاریکایی بە سوپای جەهڵ رامالیوە. ئەو مرۆڤە گیان لەسەر دەستە کە قەترە بە قەترە خوێنی جەستە ی کردۆتە سوتەمەنی ئەو چرایە و کردویەتیە دیاری بۆ گەل و نیشتیمانەکەی تا کو نەوەکانی داهاتوو لە ژێردا بحەسێنەوە و بە گەشاویی راگرن .

 پیشمەرگە، ئەو مرۆڤە ئازا و لە خۆبوردیە  کە بێ  ئەوەی بۆ چرکەیەک  بیر لە مەرگی بکاتە لەمەیدانی تێکۆشان و سەنگەردا  تا دواهەناسەیی ژیانی بێوچان کۆلی نەداوە و هیچ بەربەست و سەختییەک چ لە شاخ یان لە شار بە هەوڵ و ئیرادەی پۆڵاینی لە سەر رێگەی تێکۆشانی رابردووە و باوەری پتەویی بەو رێبازە هەبووە کە هەلیبژاردووە. بە کورتی پێشمەرگە ناسنامەی گەڵێکی مەزلووم و ستەمدیدەیە کە بە کەمترین ئیمکانات بە گژ سوپای جەهل و خورافاتدا کە تا سەر ئێسقان بە جۆرها ئیمکانات پڕ چک کراون چۆتەوە و چۆکی پێ داهێناون.

هەر کات برین ،خوێن ، شەهیدو،  ڕەنگی خاکی ، بەرزای چیاو، کۆلەپیشتی ، نانی رەقو ، ڕەخت و تفەنگ ، زەنگاڵ ، قوم قومەی ئاو، مانگەشە و شەونەخونیم بیر دێتەوە،  باڵای بەرزی ئەو مرۆڤە گەورە و ساکارەم وئازادیخوازەمان دێنێتەوە یاد کە ژیان دەبەخشێت لە پێناو ئامانجێکی گەورەدا. گەورەیی پێشمەرگە واتا گەورەیی مرۆڤێک کە هەست بە زوڵم و ستەم دەکات  ئەو ئینسانە ئازادیخوازەی کە خەون بە سەربەخۆیی  و دیموکراسی و   ژیانێکی ئاسودە بۆ خەڵکی و نیشتیمانەکەی دەبینێت. گەورەی ئینسان دەتوانیین لە پێشمەرگەدا مانای کەینەوە.

پێشمەرگە، رۆڵەی ماندوو نەناسەیی گەلەکەیەتی کە شە و رۆژ دەخاتە سەر یەک تا بە بیری تیژی و بە چەکی شان و بە شعوریی سیاسی دیفاع لەخاک و زێدەکەی بکات، ئەو هەڵۆ بەرزەی کە ستەم و  بێ رێزی بە هاونیشتیمانانی و زمان وکولتوری خۆی پێ قەبوول ناکرێت. ئەو مرۆڤێکە کە بەباوەر ئیمانێکی پاکەوە  نای هەوێت لەبەرانبەر سەرکووتو زوڵم و زۆری دوژمندا بیدەنگ بێت.

 پیشمەرگە، رۆڵەیەکی خاکی و هەڵۆ وپاسەوانی خاکەکەیەتی ، فیداکارە لە پێناو نیشتیمان وزیدەکەی کە هەموو بندارو بەردێك بە لایەوە پیرۆزە. پێشمەرگە واتا ئازا، گیان فیدا، نەترس و بوێر .

  ئەگەر لە مێژووی پیدابوونی ووشەی پیشمەرگە بکۆڵینەوە ، بۆمان دەردەکەوێت کە ناوی پێشمەرگە بۆ ئەو رۆژە دەگەڕێتەوە کە کۆماری کوردستان تیدا لە دایکبووە،. کەواتا حیزبی دێموکراتی کوردستان ئەو رۆژە  دیاری کردووە بۆ رێزلێنان لە خەبات و تێکوشانی لاوانی نیشتیمانی کە لە دوایدا بو بە ناوێک بۆ هەموو ئەو مرۆڤە ئازادیخوازانەی کە  لە پانتایی کوردستان لە خەباتدا بوون بۆ دیفاع  و بەرگری لە وڵاتەکەیان ، واتا هەر رۆڵەیەکی کورد لەر هەر بەشێکی کوردستان بێت ئەگەر لە سەنگەری خەباتدا بێت ئەو نازناوەی پێدەبخشرێت، بەڵام ئایا کاتی ئەوەش نەهاتووە کە ٢٦ی سەرماوز وەک رۆژی پێشمەرگەی کوردستان لە سەرتاسەریکوردستان وەک رۆژێکی مێژوویی بەرەسمی بناسێندرێت.

 بێ گوما ن ماڤی خۆیەتی کە ئەو رۆژە حەقی تەواوی خۆی پێ بدرێت بۆ  ئەوەی کە هەموو ساڵێک بە رێز و شکۆوە یادی ٢٦ سەرماوزە بکرێتەوە.

هیوادارم پەرلەمانی ناوچە ئازادکراوەکەمان  ئەو شەرعیەتەی پێ ببەخشێت و وەک رۆژێکی مێژووی لە رۆژمێریی کوردستاندا تۆماری کات بۆ ئەوەی رۆڵەکانی داهاتووی ئەو گەلە بەرێزەوە یادی بەرخۆدانی ئەو رۆڵە ئازایانە بکەن کە ئەو رۆژەیان خۆڵقاندووە.