توندوتیژی دژ بە ژنان و ئاکامەکانی

25 Nov 2011

هەر کردوەیەک کە ببێتە هۆی ئازاردانی فیزیکی و رووحی کەسی بەرانبەر دەچێتە خانەی توندو تیژییەوە. بەڵام، کاتێک باس لەو توند و تیژیانە دەکرێت کە تاکەکانی هەر کۆمەڵگایەک پێیەوە دەتلێنەوە، زیاتر رەنگدانەوە بیر و فیکرانەیە کە تاکەکانی کۆمەڵگەکانی پێنەگەیشتوو لە جەخزە و بازنەی خۆیاندا دەخولێتەوە و کۆمەڵگەش لە بەستەری چەقبەستووی خۆیدا دەهێلێتەوە، بەتایبەت لە کۆمەڵگاکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە سەرچاوە و بەرهەمی فیکری دیکتاتۆریانەی تاکەکانی ئەو کۆمەڵگاکانەیە کە لە ئاکامدا شەڕو توندو تیژی لێدەکەوێتەوە. بە دڵنیایەوە دەتوانم بڵێم کە قوربانی سەرەکی ئەو توندو تیژیانە ژنانی ئەو کۆمەڵگایانەن. هەر یەک لەئیمە کەم تا کورتێک لەسەر مێژوی ئازارو ئەشکەنجەدان و سوکایەتیکردن و بچوکردنەوەی کەسایەتی ژنان و چەوسانەویان و پێشێلکردنی مافەکانیان چ لە خێزاندا یان لە کۆمەلگەدا بیستومانە یان بە چاوی خۆمان دیتومان و هەستمان بە ئازار و مەینەتیەکان کردوە، دەشزانین کە ئەو دیاردەیە کە بۆتە کوڵتور و کۆمەڵگای لە کۆمەڵگەیەکی یەکسانی خواز بۆ کۆمەڵگەیەکی پیاوساڵار گۆریوە، بەتایبەت لەوکۆمەڵگەیانەی کە لە ئاست ئابوری، فەرهەنگی ، هۆشیاری و رۆشنبیریەوە هەژارن .ووشەی توندو تیژی دەتوانێت بە زۆر شێوە پیناسە بکریت کە رەنگدانەوەی نیگەتیڤ لە سەر جەستەی و سایکۆلۆژی کەسی قوربانی جێدەهێلێت. بۆ نمونە، لیدان، سوکایەتی، ئازاردان، شکاندن، بەکەم وەرگرتن، بایکۆت کردن،فەرهەنگی، ئابوری، دەسترێژی بۆ سەر جەستەی ژن، شکاندن،جنێودان،هەڵاواردن کە دەبنە هۆی ئەو کەسایەتی ژن بچوکبکرێتەوە و تووشی نەخۆشی خەمۆکی ببێتەوە و لە ئاکامدا دەبێتە هۆی ئەوە کە کەسی قوربانی بیر لە خۆکوشتن بکاتەوە.
توند و تویژی، هەروەها دەتوانرێت وەک دیاردەیەک سەیربکرێت کە تاکەکانی ئەو کۆمەڵگایانە رووبەرووی دەبنەوە. زۆر جار لە میدیاکان گوێبیستی جۆرها توندو تیژی دەبین، بێ ئەوەی لە هۆکار و سەرچاوەی ئەو توند و تیژیانە بکٶڵرێتەوە بەلام، ئایا هەر بیستنی بەسە؟ یان دەبێت دەزگاکانی راگەیاندن لە فیکری ریگەچارە یەک بۆ کەمکردنەوە و نەهێشتنی ئەو دیاردە دابن کە وەک پەتا لە کۆلەڵگە بڵا بۆتەوە کە هۆکاری سەرەکیشی بۆ کەم هوشیاری کەساکەن دەگەرێتەوە. بۆیە بە راشکاوی داتوانم ئاماژەی بەو خاڵە بکەم کە دەزگاکانی راگەیاندن هۆکاری بڵاو بوونەوەی تا چارەسەرکردن ، چونکە بە پێی پێویست نەیانتوانیوە مامەڵەی زانستیانە لە گەڵ رووداوکاندا بکەن و تاکەکان لە ئاست مافەکانیان هوشیار کەنەوە.
پەرەسەندنی ئەو توندو تیژیانە پەیوەندی بە ئاستی کۆمەڵگە پیاوساڵارەکانەوە هەیە کە تێیدا پیاوان شەرەف لە ناو دەلینگی ئافرەتدا دابینن، شتێکی حاشاهەڵنەگرە، هەموو ئەو توند و تیژیانەی کە ئەنجام دەدریت تەنها لەبەر ئەوەیە کە ئەو خێزانە کەسایەتی لە کۆمەڵگەدا لەککەدار نەبێت. بەپێی ئەو ئامارانە کە ساڵانە رادەگەیەندرێت، دەبینین کە ساڵ بە ساڵ ئەو توندو تیژیانە رێژەیان زیاد دەکات.
توندو تیژی دژ بە ژنان لە هەر کۆمەڵگایەکدا بەدی دەکرێت ،بەڵام ئاستی ئەو توند و تیژیانە لە کۆمەڵگەیەکدا بۆ کۆمەڵگایەکی دیکە جیاوازە. بەو مانایا کە توندو تیژی لە وڵاتە دێموکراتەکانیش کە لە ئاستێکی باشی رەفای کۆمەڵایەتی و فەرهەنگیدان بەدیدەکرێت، بەڵام جیاوازیەکە لەوەدایە کە لە وڵاتانێک کە قانون و یاسا حاکمە، رێگە بە هیچ توند و تیژیەک نادرێت و مافی ژنان و پیاوان لە یاساکان مسەوگەر کراوە و لەوانەشە لە هێندێک بواردا مافەکانی ئافرەت لەو وڵاتانەدا زیاتر بێت لە مافەکانی پیاوان ، بەڵام بەداخەوە لە کۆمەڵگا سونەتیەکان ،یاساکان لەسەر بنەمای دین و مەزهەب دارێژراون کە لە زۆر بواردە دژیاتی هەیە لە گەڵ یاساکانی مافی مرۆڤ.

لە کۆتایدا دەمهەوێت ئاماژە بەوە بکەم کە توندو تیژی دژ بە ژنان لە کۆمەڵگە گەشە نەسەندوەکاندا ، بۆتە مۆتە و کابوسێک کە سەراپا مێشک و جەستەی ژنانی داگیر کردوە .بۆیە بۆ دەربازبوون لەو کابوسە ئەرکی ژنانە کە خۆیان لەو بەند و زنجیرە ئازاد بکەن و بۆ دەستەبرکردنی مافەکانیان شێلگیرانەتر بێنە مەیدان و کارێک بکەن کە یاساکانی مافی مرۆڤ شوێن ئەو یاسانە بگرێتەوە کە لە سەر بنەمای ئایینی یان خێلەکی دارێژراون.
بۆ روونکردنەوە و وردبوونەوەی زیاتر لەو توندو تیژیانە بە پێویستم زانی ئاماژە بەو ئامارانە بکەم کە لە ساڵی2010 کەلەلایان بەریوەبەرایەتی توندو تیژی دژ بە ژیان لە کوردستان ئەنجام دراوە.
ئەوژنانەی کە لە پارێزگای هەولیر خۆیان کوشتوە ( 12) ژن کە تەمەنیان 18 بۆ 30 وە باس لەوە دەکات کە ئەو خۆکشنە لە %٧٦ بە هۆی چەکەوە بوە ەر لە % ٣٣ لە ریگە خۆخینکاندن .
هەروەها راپرتەکە باس لەوەدەکات کە هەر لە سالی رابریدودا (26) ژن كوژراون، کە لەوانە 5 یان بە به‌بیانووی‌ شه‌ره‌ف‌و (17)شیان به‌هۆی‌ كێشه‌ی‌ كۆمه‌ڵایه‌تی‌ کە بەسیی رۆر گرفتەکە دەگەریتەو ەبۆ مۆبایل، ڕاپۆرته‌كه‌ ڕوونیشیكردووه‌ته‌وه‌، جگه‌ له‌كوژرانی‌ ئه‌و ژنانه‌ له‌هه‌ولێر، (64 ، كه‌(55%)یان به‌هۆی‌ ڕقی‌ خێزانه‌كانیانه‌وه‌ بووه‌، (65%)ی‌ ئه‌و ئافره‌تانه‌ی‌ كه‌ سووتاون شوویان كردووه‌، هاوكات (102) سه‌دو دوو ژنی‌ تر به‌هۆی‌ قه‌زاو قه‌ده‌ره‌وه‌ سووتاون.
له‌و ڕاپۆرته‌دا باسی‌ له‌وه‌شكردووه‌، ساڵی‌ ڕابردوو (1123) سكاڵایان تۆماركردووه‌، كه‌ (48%)یان ته‌مه‌نیان له‌نێوان (19 بۆ 30)ساڵیدابووه‌، (63%)شیان هۆكاری‌ سكالاَكان ده‌گه‌ڕێننه‌وه‌ بۆ كێشه‌ی‌ نێواخێزانه‌كان.

ڕاپۆرته‌كه‌ی‌ به‌ڕێوه‌به‌رێتی‌ گشتی‌ توندوتیژی‌ دژی‌ ژنان ئاماژەی‌ به‌وه‌شكردووه‌، له‌و ساڵه‌دا (235 ئه‌شكه‌نجه‌دراون، كه‌ (85%)یان شوویانكردووه‌، (66%)شیان هۆكاری‌ ئه‌شكه‌نجه‌دانیان بۆكێشه‌ی‌ نێوان ژن‌و مێرد ده‌گه‌ڕێننه‌وه‌، (35 ژنی‌ تریش توندوتیژی‌ سێكسییان به‌رامبه‌ر كراوه‌‌و كه‌(60%)یان خوێنده‌وارن‌و (78%)ی ئه‌و ڕێژه‌یه‌ش، له‌لایه‌ن كه‌سانی‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ خێزان توندوتیژییان له‌به‌رامبه‌ردا كراوه‌.

به‌گشتی‌ ئه‌و دۆسێیانه‌ی‌ كه‌ ساڵی‌ (2010) له‌و به‌ڕێوه‌به‌رێتییه‌ تۆماركراون، (74%)یان له‌دادگا داخراون،
بەپێی ئەوئامارانە کە لە ساڵانە لە بەرێوەبەرایەتی توندو رادەگەینرێت ، هۆکاری جیاواز لە خۆدەگرن کە بۆ ریشەکێشکردنی ئەو دیاردەیە پێویستە بە باشی لە هۆکارەکانی بکۆڵرێتەوە بۆ ئەوەی کۆمەڵگەیەکی هێمن و ئارام بەدی بێت کە دوور بێت لە هەرە جۆرە توند و تیژیەک.بەهیوای کۆمەڵگەیەکی یەکسان و دێموکراسیخواز و دوور لە هەرە چەشنە توندو تیژییەک. لەکۆتایدا دەم هەوی ئەوەبلیم کە توندوتیژی بۆتەمۆتەکە بەسەر پرچی ئالتونی ژنان بە خوێندەوارو نە خوێندەوارەوە، دەستێکی پڕ ترسە بۆسەر ژیانیان. بۆ ئاماری ڕێژەی توندوتیژیەکان کەڵک لەو سایتە وەرگیراوە .
http://www.kcnorg.org/

لە یادی ٢٦ سەرماوەز

لەمێژوی و کاروانی  خەباتی مرۆفایەتی هەر گەلێکدا، ڕۆژی ڕووناک وو پڕشەنگدار هەن کە گەلی کورد بەدرێژای ژیان یادیان دەکات و ڕێزیان لێ دەگرێت. هەموو ئەو رۆژانە کە گەلی کورد بە خەبات و ماندووبوونی بەدەستهێناون و خۆڵقاندوونی مایەی شآنازین و نەوە ئەمەکناسەکانی ئەو گەلە بە رێزەوە یادیان دەکاتەوە . یەکێک لەو رۆژانە کە لەم وەرزەدا ڕوبەڕوی دەبینەوە ٢٦ی، سەرماوزە (ڕۆژی پیشمەرگەی کوردستان) .

خەباتی گەلی کورد ، خەباتێکە کە   پیشمەرگە وەک هێزێکی سەرەکی دەوری بینیوە بە تایبەت لەو کاتانەی کە تاریکایی سوپای جەهل و تاریکی باڵی بە سەر نیشتیماندا کێشاوە، پێشمەرگە بۆتە چرایەک کە تاریکایی بە سوپای جەهڵ رامالیوە. ئەو مرۆڤە گیان لەسەر دەستە کە قەترە بە قەترە خوێنی جەستە ی کردۆتە سوتەمەنی ئەو چرایە و کردویەتیە دیاری بۆ گەل و نیشتیمانەکەی تا کو نەوەکانی داهاتوو لە ژێردا بحەسێنەوە و بە گەشاویی راگرن .

 پیشمەرگە، ئەو مرۆڤە ئازا و لە خۆبوردیە  کە بێ  ئەوەی بۆ چرکەیەک  بیر لە مەرگی بکاتە لەمەیدانی تێکۆشان و سەنگەردا  تا دواهەناسەیی ژیانی بێوچان کۆلی نەداوە و هیچ بەربەست و سەختییەک چ لە شاخ یان لە شار بە هەوڵ و ئیرادەی پۆڵاینی لە سەر رێگەی تێکۆشانی رابردووە و باوەری پتەویی بەو رێبازە هەبووە کە هەلیبژاردووە. بە کورتی پێشمەرگە ناسنامەی گەڵێکی مەزلووم و ستەمدیدەیە کە بە کەمترین ئیمکانات بە گژ سوپای جەهل و خورافاتدا کە تا سەر ئێسقان بە جۆرها ئیمکانات پڕ چک کراون چۆتەوە و چۆکی پێ داهێناون.

هەر کات برین ،خوێن ، شەهیدو،  ڕەنگی خاکی ، بەرزای چیاو، کۆلەپیشتی ، نانی رەقو ، ڕەخت و تفەنگ ، زەنگاڵ ، قوم قومەی ئاو، مانگەشە و شەونەخونیم بیر دێتەوە،  باڵای بەرزی ئەو مرۆڤە گەورە و ساکارەم وئازادیخوازەمان دێنێتەوە یاد کە ژیان دەبەخشێت لە پێناو ئامانجێکی گەورەدا. گەورەیی پێشمەرگە واتا گەورەیی مرۆڤێک کە هەست بە زوڵم و ستەم دەکات  ئەو ئینسانە ئازادیخوازەی کە خەون بە سەربەخۆیی  و دیموکراسی و   ژیانێکی ئاسودە بۆ خەڵکی و نیشتیمانەکەی دەبینێت. گەورەی ئینسان دەتوانیین لە پێشمەرگەدا مانای کەینەوە.

پێشمەرگە، رۆڵەی ماندوو نەناسەیی گەلەکەیەتی کە شە و رۆژ دەخاتە سەر یەک تا بە بیری تیژی و بە چەکی شان و بە شعوریی سیاسی دیفاع لەخاک و زێدەکەی بکات، ئەو هەڵۆ بەرزەی کە ستەم و  بێ رێزی بە هاونیشتیمانانی و زمان وکولتوری خۆی پێ قەبوول ناکرێت. ئەو مرۆڤێکە کە بەباوەر ئیمانێکی پاکەوە  نای هەوێت لەبەرانبەر سەرکووتو زوڵم و زۆری دوژمندا بیدەنگ بێت.

 پیشمەرگە، رۆڵەیەکی خاکی و هەڵۆ وپاسەوانی خاکەکەیەتی ، فیداکارە لە پێناو نیشتیمان وزیدەکەی کە هەموو بندارو بەردێك بە لایەوە پیرۆزە. پێشمەرگە واتا ئازا، گیان فیدا، نەترس و بوێر .

  ئەگەر لە مێژووی پیدابوونی ووشەی پیشمەرگە بکۆڵینەوە ، بۆمان دەردەکەوێت کە ناوی پێشمەرگە بۆ ئەو رۆژە دەگەڕێتەوە کە کۆماری کوردستان تیدا لە دایکبووە،. کەواتا حیزبی دێموکراتی کوردستان ئەو رۆژە  دیاری کردووە بۆ رێزلێنان لە خەبات و تێکوشانی لاوانی نیشتیمانی کە لە دوایدا بو بە ناوێک بۆ هەموو ئەو مرۆڤە ئازادیخوازانەی کە  لە پانتایی کوردستان لە خەباتدا بوون بۆ دیفاع  و بەرگری لە وڵاتەکەیان ، واتا هەر رۆڵەیەکی کورد لەر هەر بەشێکی کوردستان بێت ئەگەر لە سەنگەری خەباتدا بێت ئەو نازناوەی پێدەبخشرێت، بەڵام ئایا کاتی ئەوەش نەهاتووە کە ٢٦ی سەرماوز وەک رۆژی پێشمەرگەی کوردستان لە سەرتاسەریکوردستان وەک رۆژێکی مێژوویی بەرەسمی بناسێندرێت.

 بێ گوما ن ماڤی خۆیەتی کە ئەو رۆژە حەقی تەواوی خۆی پێ بدرێت بۆ  ئەوەی کە هەموو ساڵێک بە رێز و شکۆوە یادی ٢٦ سەرماوزە بکرێتەوە.

هیوادارم پەرلەمانی ناوچە ئازادکراوەکەمان  ئەو شەرعیەتەی پێ ببەخشێت و وەک رۆژێکی مێژووی لە رۆژمێریی کوردستاندا تۆماری کات بۆ ئەوەی رۆڵەکانی داهاتووی ئەو گەلە بەرێزەوە یادی بەرخۆدانی ئەو رۆڵە ئازایانە بکەن کە ئەو رۆژەیان خۆڵقاندووە.

پاییز

دڵم خەریکە بپیشێ،
هەناسە لەگیانما باڵ بگرێ.
پاییز!
بەرگی خەمگین ترین قەسیدەی
کردە بەرم.
رەنگی کاڵی قژەکانیدا لە سەرم.
باران!!!
وشک وشکی کردمەوە لە دڵیا.
جێیان هێشتم
لەژێردرەختێکی بە باڵ وپەردا .
خەیاڵە گەرمەکانی
خۆم نا دۆزمەوە .
لەژێر تاڵە تەزیوەکانی خۆر!!!!
هەست بە توانەوە دەکەم ،
لە ئامێزیی سپێدەدا،
چەندە گوناح باریت ،
چەندە بەتاڵ بویەوە لە دڵمان.
پێخەفی یادەکانی من
بەسەر پشتی ئەم رووبارەدا،
جێبێڵە ئیتر بەسە!!!!
من حەزم لە فرین و سەماکردن ،
بەسەر چوو.
دڵی خاڵی تۆ لە ئاوێنەی تەمەنما
نابینم.
دەستە سەرما بردوەکانی با
ناخەمە سەر شانم.
تۆ ش!!!
هەر گیز نا بەخشم، نا.

ئەم ئێوارە لەگەڵم بە!!!

ئەم ئێوارە لەگەڵم بە!!!!!

29 Oct 2011

پەنجەرەکە بەکراوەی جێبێڵە،

تا گوێت لە چرپەی باو ،

خشپەیی پێکانی گەڵاڕیزان بێت.

تا لەرازیی پاڕانەوەی گوڵ بۆ پەنجەکانی هەتاو

تێبگەیی.

لە کرانەوەی چاوەکانی مانگ،

بەسەر خەڵوەتی ئەم ئێوارە دڵ تەنگەدا ،

کراسێکی تازە تر بکەیتە،

بەری بەختت.

چاوەکانت بکەوە،

تەنیایی من لە ونی بوونی خۆتدا

بدۆزەوە،

ژانی گوڵ گرتویی جەسەتم،

بەسەر ئەم کورسیە تۆزاویەدا،

ببینە.

پەنجەرەکە بکەوە،

تۆ لە نهێنی ئەم ئێوارە یە،

لە سۆزی فرین بەسەر تاریکدا

تێناگەیت.

تۆ لە خوێندنەوەی هیچ شیعرێک،

رەنگی من ناخەیتە خەیاڵتەوە ،

لە خۆشەویستی من سەردەرناکەیت،

لەعەشقی من بۆ برینە قوڵەکانی نیشتیمان،

وردنابیەوە.

ئەم ئێوارە لەگەڵمان بە،

تا دوبارە لەئەلفەوە خۆشەویستیت بە گوێدا بچرپێنم

تا پەنجەت لە نێو سەوزایی ئەم قەسیدەیەدا بیر بچێت

کە منی موتووربە کردوە بە تۆوە

توندوتیژی ژنان و هۆکارەکانی

هەر کردوەیەک کە ببێتە هۆی ئازاردانی فیزیکی و رووحی کەسی بەرانبەر دەچێتە خانەی توندو تیژییەوە. بەڵام، کاتێک باس لەو توند و تیژیانە دەکرێت کە تاکەکانی هەر کۆمەڵگایەک پێیەوە دەتلێنەوە، زیاتر رەنگدانەوە بیر و فیکرانەیە کە تاکەکانی کۆمەڵگەکانی پێنەگەیشتوو لە جەخزە و بازنەی خۆیاندا دەخولێتەوە و کۆمەڵگەش لە بەستەری چەقبەستووی خۆیدا دەهێلێتەوە، بەتایبەت لە کۆمەڵگاکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە سەرچاوە و بەرهەمی فیکری دیکتاتۆریانەی تاکەکانی ئەو کۆمەڵگاکانەیە کە لە ئاکامدا شەڕو توندو تیژی لێدەکەوێتەوە. بە دڵنیایەوە دەتوانم بڵێم کە قوربانی سەرەکی ئەو توندو تیژیانە ژنانی ئەو کۆمەڵگایانەن. هەر یەک لەئیمە کەم تا کورتێک لەسەر مێژوی ئازارو ئەشکەنجەدان و سوکایەتیکردن و بچوکردنەوەی کەسایەتی ژنان و چەوسانەویان و پێشێلکردنی مافەکانیان چ لە خێزاندا یان لە کۆمەلگەدا بیستومانە یان بە چاوی خۆمان دیتومان و هەستمان بە ئازار و مەینەتیەکان کردوە، دەشزانین کە ئەو دیاردەیە کە بۆتە کوڵتور و کۆمەڵگای لە کۆمەڵگەیەکی یەکسانی خواز بۆ کۆمەڵگەیەکی پیاوساڵار گۆریوە، بەتایبەت لەوکۆمەڵگەیانەی کە لە ئاست ئابوری، فەرهەنگی ، هۆشیاری و رۆشنبیریەوە هەژارن .ووشەی توندو تیژی دەتوانێت بە زۆر شێوە پیناسە بکریت کە رەنگدانەوەی نیگەتیڤ لە سەر جەستەی و سایکۆلۆژی کەسی قوربانی جێدەهێلێت. بۆ نمونە، لیدان، سوکایەتی، ئازاردان، شکاندن، بەکەم وەرگرتن، بایکۆت کردن،فەرهەنگی، ئابوری، دەسترێژی بۆ سەر جەستەی ژن، شکاندن،جنێودان،هەڵاواردن کە دەبنە هۆی ئەو کەسایەتی ژن بچوکبکرێتەوە و تووشی نەخۆشی خەمۆکی ببێتەوە و لە ئاکامدا دەبێتە هۆی ئەوە کە کەسی قوربانی بیر لە خۆکوشتن بکاتەوە.
توند و تویژی، هەروەها دەتوانرێت وەک دیاردەیەک سەیربکرێت کە تاکەکانی ئەو کۆمەڵگایانە رووبەرووی دەبنەوە. زۆر جار لە میدیاکان گوێبیستی جۆرها توندو تیژی دەبین، بێ ئەوەی لە هۆکار و سەرچاوەی ئەو توند و تیژیانە بکٶڵرێتەوە بەلام، ئایا هەر بیستنی بەسە؟ یان دەبێت دەزگاکانی راگەیاندن لە فیکری ریگەچارە یەک بۆ کەمکردنەوە و نەهێشتنی ئەو دیاردە دابن کە وەک پەتا لە کۆلەڵگە بڵا بۆتەوە کە هۆکاری سەرەکیشی بۆ کەم هوشیاری کەساکەن دەگەرێتەوە. بۆیە بە راشکاوی داتوانم ئاماژەی بەو خاڵە بکەم کە دەزگاکانی راگەیاندن هۆکاری بڵاو بوونەوەی تا چارەسەرکردن ، چونکە بە پێی پێویست نەیانتوانیوە مامەڵەی زانستیانە لە گەڵ رووداوکاندا بکەن و تاکەکان لە ئاست مافەکانیان هوشیار کەنەوە.
پەرەسەندنی ئەو توندو تیژیانە پەیوەندی بە ئاستی کۆمەڵگە پیاوساڵارەکانەوە هەیە کە تێیدا پیاوان شەرەف لە ناو دەلینگی ئافرەتدا دابینن، شتێکی حاشاهەڵنەگرە، هەموو ئەو توند و تیژیانەی کە ئەنجام دەدریت تەنها لەبەر ئەوەیە کە ئەو خێزانە کەسایەتی لە کۆمەڵگەدا لەککەدار نەبێت. بەپێی ئەو ئامارانە کە ساڵانە رادەگەیەندرێت، دەبینین کە ساڵ بە ساڵ ئەو توندو تیژیانە رێژەیان زیاد دەکات.
توندو تیژی دژ بە ژنان لە هەر کۆمەڵگایەکدا بەدی دەکرێت ،بەڵام ئاستی ئەو توند و تیژیانە لە کۆمەڵگەیەکدا بۆ کۆمەڵگایەکی دیکە جیاوازە. بەو مانایا کە توندو تیژی لە وڵاتە دێموکراتەکانیش کە لە ئاستێکی باشی رەفای کۆمەڵایەتی و فەرهەنگیدان بەدیدەکرێت، بەڵام جیاوازیەکە لەوەدایە کە لە وڵاتانێک کە قانون و یاسا حاکمە، رێگە بە هیچ توند و تیژیەک نادرێت و مافی ژنان و پیاوان لە یاساکان مسەوگەر کراوە و لەوانەشە لە هێندێک بواردا مافەکانی ئافرەت لەو وڵاتانەدا زیاتر بێت لە مافەکانی پیاوان ، بەڵام بەداخەوە لە کۆمەڵگا سونەتیەکان ،یاساکان لەسەر بنەمای دین و مەزهەب دارێژراون کە لە زۆر بواردە دژیاتی هەیە لە گەڵ یاساکانی مافی مرۆڤ.

لە کۆتایدا دەمهەوێت ئاماژە بەوە بکەم کە توندو تیژی دژ بە ژنان لە کۆمەڵگە گەشە نەسەندوەکاندا ، بۆتە مۆتە و کابوسێک کە سەراپا مێشک و جەستەی ژنانی داگیر کردوە .بۆیە بۆ دەربازبوون لەو کابوسە ئەرکی ژنانە کە خۆیان لەو بەند و زنجیرە ئازاد بکەن و بۆ دەستەبرکردنی مافەکانیان شێلگیرانەتر بێنە مەیدان و کارێک بکەن کە یاساکانی مافی مرۆڤ شوێن ئەو یاسانە بگرێتەوە کە لە سەر بنەمای ئایینی یان خێلەکی دارێژراون.
بۆ روونکردنەوە و وردبوونەوەی زیاتر لەو توندو تیژیانە بە پێویستم زانی ئاماژە بەو ئامارانە بکەم کە لە ساڵی2010 کەلەلایان بەریوەبەرایەتی توندو تیژی دژ بە ژیان لە کوردستان ئەنجام دراوە.
ئەوژنانەی کە لە پارێزگای هەولیر خۆیان کوشتوە ( 12) ژن کە تەمەنیان 18 بۆ 30 وە باس لەوە دەکات کە ئەو خۆکشنە لە %٧٦ بە هۆی چەکەوە بوە ەر لە % ٣٣ لە ریگە خۆخینکاندن .
هەروەها راپرتەکە باس لەوەدەکات کە هەر لە سالی رابریدودا (26) ژن كوژراون، کە لەوانە 5 یان بە به‌بیانووی‌ شه‌ره‌ف‌و (17)شیان به‌هۆی‌ كێشه‌ی‌ كۆمه‌ڵایه‌تی‌ کە بەسیی رۆر گرفتەکە دەگەریتەو ەبۆ مۆبایل، ڕاپۆرته‌كه‌ ڕوونیشیكردووه‌ته‌وه‌، جگه‌ له‌كوژرانی‌ ئه‌و ژنانه‌ له‌هه‌ولێر، (64 ، كه‌(55%)یان به‌هۆی‌ ڕقی‌ خێزانه‌كانیانه‌وه‌ بووه‌، (65%)ی‌ ئه‌و ئافره‌تانه‌ی‌ كه‌ سووتاون شوویان كردووه‌، هاوكات (102) سه‌دو دوو ژنی‌ تر به‌هۆی‌ قه‌زاو قه‌ده‌ره‌وه‌ سووتاون.
له‌و ڕاپۆرته‌دا باسی‌ له‌وه‌شكردووه‌، ساڵی‌ ڕابردوو (1123) سكاڵایان تۆماركردووه‌، كه‌ (48%)یان ته‌مه‌نیان له‌نێوان (19 بۆ 30)ساڵیدابووه‌، (63%)شیان هۆكاری‌ سكالاَكان ده‌گه‌ڕێننه‌وه‌ بۆ كێشه‌ی‌ نێواخێزانه‌كان.

ڕاپۆرته‌كه‌ی‌ به‌ڕێوه‌به‌رێتی‌ گشتی‌ توندوتیژی‌ دژی‌ ژنان ئاماژەی‌ به‌وه‌شكردووه‌، له‌و ساڵه‌دا (235 ئه‌شكه‌نجه‌دراون، كه‌ (85%)یان شوویانكردووه‌، (66%)شیان هۆكاری‌ ئه‌شكه‌نجه‌دانیان بۆكێشه‌ی‌ نێوان ژن‌و مێرد ده‌گه‌ڕێننه‌وه‌، (35 ژنی‌ تریش توندوتیژی‌ سێكسییان به‌رامبه‌ر كراوه‌‌و كه‌(60%)یان خوێنده‌وارن‌و (78%)ی ئه‌و ڕێژه‌یه‌ش، له‌لایه‌ن كه‌سانی‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ خێزان توندوتیژییان له‌به‌رامبه‌ردا كراوه‌.

به‌گشتی‌ ئه‌و دۆسێیانه‌ی‌ كه‌ ساڵی‌ (2010) له‌و به‌ڕێوه‌به‌رێتییه‌ تۆماركراون، (74%)یان له‌دادگا داخراون،
بەپێی ئەوئامارانە کە لە ساڵانە لە بەرێوەبەرایەتی توندو رادەگەینرێت ، هۆکاری جیاواز لە خۆدەگرن کە بۆ ریشەکێشکردنی ئەو دیاردەیە پێویستە بە باشی لە هۆکارەکانی بکۆڵرێتەوە بۆ ئەوەی کۆمەڵگەیەکی هێمن و ئارام بەدی بێت کە دوور بێت لە هەرە جۆرە توند و تیژیەک.بەهیوای کۆمەڵگەیەکی یەکسان و دێموکراسیخواز و دوور لە هەرە چەشنە توندو تیژییەک. لەکۆتایدا دەم هەوی ئەوەبلیم کە توندوتیژی بۆتەمۆتەکە بەسەر پرچی ئالتونی ژنان بە خوێندەوارو نە خوێندەوارەوە، دەستێکی پڕ ترسە بۆسەر ژیانیان. بۆ ئاماری ڕێژەی توندوتیژیەکان کەڵک لەو سایتە وەرگیراوە .
http://www.kcnorg.org

پێکهینانی بەرەیەکی یەکگیرتوو بۆ ڕۆژ هەڵاتی کوردستان پێویستییەکی هەنووکەییە

 

10 Aug 2011

رۆژهەڵات تایمز- جەمال نەجاری؛ پترلە مانگێکە هێزەکانی سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی هێرشکی بەرفراوانیان کردۆتە سەر سنوورەکانی هەرێمی کوردستان و بەردەوام تۆپبارانی ناوچە سنوورییەکانی نێوان ئێران و هەرێمی کوردستان دەکەن.
تا ئێستاش بەتەواوەتی روون نەبۆتەوە کە ئامانجی کۆماری ئیسلامی ئێران لەم هێرشانە چیە، لەهەندێک راگەیاندنەکانی ئێراندا وا باس دەکرێ کە سوپای پاسداران بە ناوی لەناوبردنی "پارتی ژیانی ئازادی کوردستان-پژاک" هێرشی کردووە بۆ ناوچە سنوورییەکان، بەڵام چاودێرە سیاسیەکان ئەم هەوڵانە بە جۆرێک فشار بۆ سەر حکومەتی هەرێم پێناسە دەکەن.
رۆژهەڵات تایمز هەوڵ دەدات لەم پەیوەندییەدا ڕای کۆمەلێک نووسەر و رۆژنامەوان و چالاکوانی سیاسی و مەدەنی وەربگرێت و مەسەلەی ئەم شەڕەیان لەگەڵدا تاووتوێ بکات، لە بەشی هەشتەمی ئەم تەوەرەدا خاتوو کوێستان عومەرزادە نووسەر و چالاکوانی سیاسی بەشداری ئەم بابەتەدا دەکات و وەڵامی پرسیارەکانمان دەداتەوە.
سەرەتا دەربارەی شەڕی نێوان پژاک و سوپای پاسداران کە لە ماوەی 10 ساڵی رابردوودا شەڕێکی لەم چەشنە لە نێوان هێزێکی ئوپۆزیسیۆن و کۆماری ئیسڵامی نەبووە، لەوەڵامی پرسیاری ئایا ئەم شەڕە تەنیا دژی پژاکە یان هەموو بزووتنەوەی کوردی رۆژهەڵات دەگرێتەوە؟ خاتوو کوێستان عومەرزادە رایگەیاند: "ئەگەر زۆر ڕاشکاوانە وەڵام بدەمەوە ، بە دڵنیاییەوە ئەو هێرشەی کە ئەم دواییەی کۆماری سێدارەی ئیسلامی ئێران کردیە سەر قەندیل کە زیاتر لە مانگێک درێژەی هەبوو، تەنیا بۆسەر گریلاکانی پژاک نییە، من هۆکارەکانی ئەو هێرشەم لە بابەتێکدا هەر لە گەڵ دەسپێکی شەرەکەم نووسی و لە سایتەکانمدا بڵاوم کردەوە، بەڵام بە کورتی ئەگەر بمهەوێت لێرەدا باسی بکەم، ئەو هێرشە بەم شێوە بەربڵاوە بۆ سەر سنوورەکانی هەرێمی کوردستان لە لایەن هێزەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران چەندین ئامانجی بەدواوە بوو، یەکەم : ئەم شەڕە تەنیا ئامانجی یەکەم پژاک نەبوو ،بەڵکو ئامانجی سەرەکی شکانی ئیرادەی گەلی کورد بوو بە گشتی، دووەم: بەزاندنی سنور لەلایەن کۆماری ئیسلامی بێ ئەوەی گوێ بداتە هیچ قەراردادێک و رێکەوتنامەیەکی نێوەدەوڵەتی دەبوایە بەهانەیەکی بەدەستەوە بێت، بۆیە کۆماری ئیسلامی ئێران پژاکی کردە ئەبزار و وسیلەیەک کە بە بەهانەی ئەو هەرێمی کوردستانی ئازاد نائەمن و بێ سەقامگیر نیشاندات، بەم شێوەیە کۆماری ئیسلامی ئێران دەیهەویت لەو ڕێگەوە زەربە و زیان لە جووڵانەوەی گەلی کورد نەتەنیا لەرۆژهەڵاتی کوردستان بدات، بەڵکو دەشیهەوێت پێش بە ئازادی و پێشرەفت و سەقامگیری باشووری کوردستانیش بگرێت، چون دڵنیایە کە هەر پارچەیەک لە کوردستان کە ئازاد بێت ،کاریگەری دەبێتە سەر بەشەکانی دیکەش. سەرەرای سەرکەوتنی کوردەکان لە باکووری کوردستان لە هەڵبژاردنەکانی ئەم دواییەدا لە گەڵ سەرهەڵدانی کوردەکان لە رۆژئاوای کوردستان لە گەڵ خەڵکی ئازادیخوازی سوریا دژی بەشار ئەسەد کۆماری ئیسلامی ئێرانی زیاتر هاندا کە دژ بە ئیرادەی کوردان بوەستێتەوە.
دەبارەی هەڵوێستی حیزبەکانی دیکە کە ئاخۆ ئەوان لەم مەسەلەیە بێدەنگ بوون یان هەڵوێستی باشیان هەبووە خاتوو کوێستان عومەر زادە رایگەیاند: "من ناڵێم بێدەنگی ، چون لە کاتێکدا دەتوانی بڵێی بیدەنگ بوون کە ئەو حیزب و پارتانە هیچ جۆرە دژە کردەویەک دژ بەو هێرشکاریەی کۆماری ئیسلامیان نیشان نەدا بێت ، رەنگە هەر ئەوەی لە راگەیاندنەکاندا ئەو هێرشە مەحکوم و ئیدانە دەکەن یان لە گۆفارو رۆژنامەکان باس لێوە دەکەن، بەو مانایا دێت کە ئەوانیش دژی ئەو هێرشەی کۆماری ئیسلامی ئێرانن . من پێم وایە بێ هەڵوێست نەبوون ، بەڵام دەبێت ئێمە ئەوە بزانین کە هەر حیزب و پارتەی سیاسەت و پرەنسیپی خۆی هەیە. بە بیرو بۆچوونی من دەبێت حیزبەکان زیاتر لە داهاتوو لەو کێشانەدا رۆڵیان هەبێت و هاوکاری یەکتر بن ئەگەر لە ناوەرۆکیی ئایدیۆلۆژیەکانیشدا جیاوازی بیر وڕایان هەبێت، بەڵام خاڵی هاوبەشی زۆر هەن کە دەتوانن ئەوان لە سەری کۆک بن و هەرکاتێک کێشەیەک روبەڕووی هەر حیزبێکی کوردی و ئازادیخواز ببێتەوە ئەرکی هەموو حیزبەکانە کە بیدەنگی بشکێنن و پشتیوانی خۆیان بە هەر شێوەیەک دەرببڕن" . ناوبراو راشیگەیاند: " باشی و خراپی هەڵوێستی کۆمەلە و دێموکرات ، من ناتوانم بڵیم چەندە باشە یان خراپە چۆن هەر وەک لە سەرەوە ئاماژەم پێدا هەر حیزبەی سیاسەتی جیاواز و بیر و بۆچونی جیاوازی بۆ رووبەرووبوونەوەی کێشەکان هەیە".
سەبارەت بە داهاتووی بزووتنەوەی کوردی رۆژهەڵاتیش ئەم نووسەر و چالاکوانە سیاسییەی رۆژهەڵاتی کوردستان پێی وایە؛ "داهاتوی بزووتنەوەی کورد لە رۆژ هەڵاتی کوردستان پەیوەستە بە دو خاڵی گرینگ یەکەم: هەڵوێستی حیزبەکانی رۆژ هەڵات و کولتوری سیاسی و شێوەی خەباتییان لە ناوچەکەدا.
دووەم: ئەو بارودۆخەی ئێستا کە ئێران و ناوچەکەی گرتۆتەوە پەیوەستە بەوەی کە تا چەند خەڵکی ئێران بە گشتی و کوردستان بە تایبەتی بتوانن بە شێوەیەکی باش لە پێناو دەستبەر بوونی ئاوات و خواستەکانیان بیبەنە پێش".
لە درێژەی وەڵامەکەیدا خاتوو کوێستان رایدەگەیەنێت: "بەپێی ئەو ئاڵ و گۆرانەی کە لە رۆژهەڵاتی ناویندا سەریان هەڵداوە ، گەشبینیم زیاتر بووە سەبارەت بە چارەسەرکردنی کێشەی کورد بە گشتی، چونکە هەر رووداو و بزوتنەوەیەکی ئازادیخوازی لە ناوچەکەدا کاریگەری خۆی دەخاتە سەر ئێرانیش،سەرەرای ئەوەش کە خەڵکی ئێران زۆر زیاتر لە رابردوو هوشیار بوونەتەوە، بۆیە هەر رووداوێکی سیاسی لە ناوچەکەدا دەتوانێت بارودۆخی ئێستاکەی ئێران زیاتر هەستیارتر کات و بیشڵەقێنێت کە دڵنیام بەرپرسانی کۆماری ئیسلامیش لە مەرگی دیکتاتۆرەکان بێبەش نابن. هەروەها داهاتووی بزوتنەوەی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان پەیوەستە بە یەکگرتووی و یەکرێزی حیزب و پارتەکانی ئەو پارچەیە بۆ ئەوەی لە داهاتووی ئێراندا بتوانن زیاتر رۆل و قورسایی خۆیان بنوێنن لە چەسپاندنی مافی گەڵی کورد لەو پارچەیەدا، واتە لە حاڵی ئێستادا پێکهێنانی بەرەیەکی یەکگرتوو بۆ رۆژهەڵاتی کوردستان پێویستییەکی هەنووکەییە".

پێکهێنانی بەرە بۆ رۆژهەڵاتی کوردستان پێویستیەکی هەنوکەییە

گوزەری زەمان، ڕەوڕەوەی بەرەو پێشەوەچوونی کاروانی مێژووی مرۆڤایەتییە.دیاردە مرۆڤایەتیەکان و گۆرانکاری و ئاڵ وگۆریەکانی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی لە رووداوە سیاسیەکان ڕا بگرە تاکو گۆرانکاریەکانی فەرهەنگی ، ئابووری ، بیر و را و  ئادیۆلۆژیەکان هەر هەموویان لە زەرفی  زەمان و شوێنی خۆیدا روویدەدات.سەرەرای ئەوەی کە زەمان و مکان  دیاردە  مرۆڤایەتی و کۆمەڵایەتیەکان سنووردار دەکات. دیاردە کۆمەڵایەتیەکان وەک ؛حکوومەت ، سیاسەت، فەرهەنگ ، ئابووری و حزب لە ژێر کاریگەری  هەڵ ومەرجەکانی زەمان دەچنە ناو ئەو رێرەوەوە. پیوەندییە کۆمەڵایەتیەکان پێویستیان بە رێکخستنە ، بەشداریکردنی رۆڵی ئیرادەی هوشیار، لە رێکخستن و بەرێکخراوەیکردنی پێوەندییەکان لە هەر بوارێکدا، پێوانەی بەرەوپێشەوەچوونی شارستانیەت و فیکر و هوشیاری ئەو کۆمەڵگەیەیە.

پارتە سیاسیەکان وەسیلەیەکی بەهێزن بۆ دروستکردنی یەکێتی و بەرێکخراوەکردن ورێکخستنی پیوەندیە تاکەکان لە هەر کۆمەڵگەیەکدا.لە رێگەی حزب و تشکیلاتی سیاسییەکانە کە تاکەکان دەتوانن بەرەو ئامانجێکی ئاکامدار و دیاریکراو لە << بە گەیشتن بە دەسەڵاتی سیاسی >> و یان << رێبەریکردنی حکومەت و سیستەمی سیاسی >> رێنوێنی بکرێن و بەرەوپێشەوە بچن.

بە سەرنجدان بە گرینگی بوونی حزب و تشکیلاتی سیاسی لە دروستکردنی یەکێتی و بە رێکخراوەیی کردنی پیوەندییە کۆمەڵایەتیەکان، زۆربوونی پارتە سیاسیەکان دەتوانێت بە پێی پێویستی و زرورەتی کۆمەڵگەکان بن.ئەگەر لە پشت  چاڵاکیەکانی حزب و تشکیلاتە سیاسیەکان هەدەف و ئامانجێکی یەکگرتووی << دەسەڵاتی سیاسی >> و یان << بەرێوەبردنی حکومەت و سیستەمی سیاسی >> لە بەر چاو بگرین، دەتوانین بە راشکاوی بلێین کە کەمبوونەوەی ژمارەی حزب  و تشکیلاتە سیاسیەکان ، نیشانە کامڵبوونی روانگەی سیاسی و یەکبوونی چالاکییە سیاسیەکانی کۆمەلگەیە. بەو پێیە کەمی ئەحزابی سیاسی لە وڵاتانی رۆژئاوایی نیشانەی دواکەوتووی سیاسی وڵاتەکانیان نییە، بەڵکو نیشانەی کامڵبوونی روانگەی سیاسیەیە یان  راهاتین بە فەرەنگی دێموکراسییە  لە کۆمەڵگەکانیان. یاخود  دێموکراسی لە سەر بناغەی پۆلۆرالیسم،  لە کۆمەڵگە پێشکەوتوەکاندا هیچ کات نا بێتە هۆی  تێکدانی پیوەندیە رێکخراوە سیاسیەکانی، لە حاڵێکدا لە کۆمەڵگە دواکەوتوەکاندا، دێموکراسی لە گارەنتی ئازادی سیاسی دەبێتە هۆی لێکدابرانی پارتە سیاسیەکان.

هەر چەند لە ماوەی شۆرشی گەلی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان چەندین حزب سەریهەڵدا، کە کاریگەریان هەبووە لە سەر بە گەڕخستنی ئیرادە و هوشیارکردنەوەی تاکەکانی ناو کۆمەڵگە،بەڵام نەیانتوانیوە سەرکەوتنی تەواو بەدەست بێنن، جا چ هۆکاری دەرەکی بن یان هۆکاری ناوخۆیی. ئێستاکەش بە هۆی پێکەوە هەڵنەکردنی دێموکراسیانە بە شێوەی مودێرن هەرکام لە پارتە سەرەکییەکانی رۆژهەڵات بونەتە چەند بەش. ئەو گۆرانکاریانەی کە ولاتانی عەرەبی و رۆژهەڵاتی ناوەراستی گرتەوە، پرۆسە دێموکراتیزەکردنی ئەو ناوچەیەی بە رادەیەکی زۆر بەرەو پێشەوە بردووە و ئەو نەسیمە ئازادی و دێموکراسی وردە وردە ئەو بەستەلەکە  و سیستەمە دیکتاتۆریانە بەرەو تواندنەوە دەبات. ئێرانێش سەرەرای تەئسیری ئەو ئاڵوگۆریانە، کێشە ناوخۆیەکانیشی بونەتە کاتالیزۆرێک کە رووخانی کۆماری ئیسلامی زیاتر کردووە و گەلی ئێرانیش ئێستا بەدوای هەڵێک دادەگرێ کە خۆیان لە ژێر ستەمی دیکتاتۆر رزگار بکەن.

پێکهێنانی بەرە لەو بار و دۆخە ناجێگیرەدا، پێویستیەکی هەنووکەیە کە پارتە سیاسیەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان دەبێت بە مەسەلەکی جددی وەرگرن، هەر چەند ئەو هەوڵانە لە ساڵانی رابردوودا بۆ پێکهێنانی بەرە دراون، بەڵام ئاکامێکی لێنەکەوتۆتەوە. بۆ نموونە:لە ساڵی 2005  ، دوو جار هەوڵ بۆ پێکهێنانی بەرەی کوردستانی دراوە، یەکەمیان دەگەرێتەوە بۆ ساڵی 2006 کە دوکتۆر سامان شاڵی {سه‌رۆکی ئه‌و کاتی کۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی کورد له‌ ئامریکا} بۆ پێکهێنانی بەرە هەوڵێکی زۆری‌دا، بەڵام بەرە سەری نەگرت‌و، ئەو کات کە هێشتا حیزبەکانی کۆمەڵە‌و دیموکرات تووشی ئینشیعاب نەببوون‌و دەوری سەرەکییان لە پێکهێنانی بەرەدا دەگێڕا، هۆکەیان گەڕاندەوە بۆ بەشدار نەبوون یا بەشدار بوونی هەندێ ڕێکخراوی‌تر.دواتریش لە ساڵی 2008 یشدا، هەوڵ بۆ پێکهێنانی بەرە وروژایەوە، ئەمەش لە کاتێکا کە بەداخەوە حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران‌و کۆمەڵە گیرۆدەی کێشەی ناوخۆیی هاتبوون‌و لە ئەنجامدا تووشی دابڕانیش ببوون. بۆیە دۆخەکە بە نیسبەت ساڵی 2006 زۆر جیاوازتر بوو، یانی ئەو کات ئەگەر حیزبەکان لە ڕووی مەسایلی ناوخۆییەوە بە دیسیپلین‌و یەکپارچەتر بوون، بەڵام زەمینە‌و زەرفیەتی ئەوە نەبوو کە بەرە پێک بێ، کەچی لە ساڵی 2008دا بە شێوەیەکی ڕیالیتە ناکۆکی‌و شەڕی ڕاگەیاندنی‌و...تاد لە نێوان باڵە دابڕاوو ئینشیعابییەکان‌و با بڵێین حیزبەکانی دایک لە ئارادا بوو ئەمەش هەلومەرجەکەی هەندێ مەترسیدارو سەخت کردبوو، بەلام ئێستا باردۆخەکە تا رادەیەک گۆرانکاری بە سەر داهاتووە بۆیە پێویستەو ئەرکێکی مێژوویە کە پارتە سیاسیەکان خۆیان لە ئاست ئەو مەسەلە بە بەرپرسیار بزانن و خاڵە هاوبەشەکانیان لە بەرچاو بگرن و بەهێزتریان کەن کە بتوانن بەرەیەک پێک بێت کە لە ئاست کێشەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان دابێت، سەرەرای ئەوەش کە بوونی بەرە سەنگ و قورسای سیاسی حیزبەکانی رۆژهەڵات لە هاوکێشە سیاسیەکانی ناوچەکە و جیهان زیاتر دەکات.هەروەها ئەگەر رێکخراوەیەک ئامادە نبوو با پارتەکانی دیکە چاوەروانی ئەو نەبن و ئەو مەسەلەیە چارەنووس سازە لە سەر حیزبێک یان رێکخراوەیەکی سیاسی نابێت راگیرێت،.چۆن بە رای من بوونی بەرە لە ئئێستادا بۆ رۆژهەڵاتی کوردستان پێویستیەکی هەنوکەیی ومێژوویە.لە کۆتاییدا داواکارم با حیزبە سیاسیەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان بەرژەوندی نەتەوەیی خۆیان بخنە سەر بەرژەوەندی حیزبەکانیان بۆ پێکهێنانی ئەو بەرەیە کە دەرئەنجامی پێکهێنانی ئەو بەرەیە دەسکەوتی زیاتری بۆ دانیشتوانی رۆژهەڵاتی کوردستان لێدەکەوێتەوە.

بێ ئەو.

پڕم لە ئاڵۆزی با

لە حەسرە تی دارهەناری بەدەم وڕێنەوە.

لە سێبەری نیگەرانی،

بەسەر پرچی ئاڵۆزاوی

تەمەندا.

من هەر خۆم

بۆ میهرەبانی باران،

ڕووحم خستۆتە سەر سێبەری

باخچەوە ،

بۆ پربونەوەم لە گەرمای هەناسەی،

هەرچی چرۆ بێ دەبەخشم .

ئای چ لەرزۆکە نیگام،

بێ چاوە گەرمەکانی

چەند ماندوە ئامێزم

بێ ئەو!!!!

چاوی شەو زیزە لێم.

ماڵی دڵی داگیر کردوم ،

تیشکی کزی چراکان.

من عادەتم بە عەشقی ویشک هەڵاتوی

ئەو پیاوە خەواڵوە گرتوە،

پەنجەم لە نێو ئێوارە خۆڵەمێشیەکاندا

بەدەم وەرینەوە سەمادەکات ،

من بە سۆزی لە رزۆکی تۆوە

ژنێکم لێوڕێژ لە خەونی سپی،

هەموو سپێدەیەک گوڵ دەکەم ،

داری خۆزگەم بەسەر بەژنی،

هەتاودا لەنجە دەگرێ،

من پڕم لە ئاڵۆزی با،

تەڕ تەڕم لە سۆز بۆئە و

فێنکم وەک هەنگاوە کانی

شەماڵ.

خاڵیم لە پەشیمانی ،

بێ تۆ لە بێدەنگی مانگ تورەو،

لە روخساری دەریا ماندو.

هەمیشە ،

لەپەکانم پڕن لە تنۆکی باران.

کوێستان عومەرزادە

بزوتنه‌وه‌ی سه‌وزو ناره‌زایه‌تیه‌‌‌کانی دوای هه‌ڵبژاردن له‌ئیراندا

 

کاتێک هه‌ڵبژاردن له‌هه‌ر وڵاتێک ده‌کرێ هێندێک گۆرانکاری سه‌ره‌کی و رواڵه‌تی له‌سیستمی حکومرانی ئه‌و وڵاتانه ‌روده‌دا که‌کاریگه‌ری داده‌نێت له‌سه‌ر بارودۆخی سیاسی، ئابووری و کۆمه‌ڵایه‌تی و له‌ئاکام دا به‌ستێنه‌کانی ژیان له‌هه‌موو بواره‌کاندا ده‌خاته‌ژێر رکێفی ئه‌و کاریگه‌ریانه‌وه‌. ئه‌گه‌ر ئاورێکی خێرا به‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆک کۆماری له‌ساڵی رابردوی ئیراندا بده‌ینه‌وه‌ ‌ده‌بینین که‌ئه‌و ساخته‌کاریانه‌ی له‌و پرۆسه‌یه‌دا روویاندا هۆکاره‌ سه‌ره‌کییه‌که‌ی ئه‌وه‌بوو که ‌بۆ جارێکی دیکه‌‌محموودی ‌ئه‌حمه‌دی نژاد ده‌سه‌ڵات بگرێته‌وه ‌ده‌ست. قورسایی یان به‌واتایه‌کی دیکه‌کوده‌تای باڵی پاوانخواز تا ڕاده‌یه‌ک بوو که‌خه‌ڵکانی به‌رهه‌ڵسکار دژی سیاسه‌ته‌چه‌وته‌کانی ئه حمه‌دی نه‌ژاد[ چ له‌ناو خۆ و چ له‌ئاستی ده‌ره‌وه‌دا‌] به‌لایه‌نگری له‌موسه‌وی و خاته‌می و که‌روبی برژێنه ‌سەر‌شه‌قامه‌کان. داخوازی سه‌ره‌تایی لایه‌نگرانی به‌ره‌ی رێفورمخواز، ‌له‌سه‌ر کار لاچونی مه‌حموود ئه‌حمه‌دی نژاد بوو. ره‌نگی سه‌وز سه‌ره‌تا وه‌کو سه‌مبولێک له‌‌لایه‌ن ‌میر حوسینی مه‌سه‌وی دیاری کرا و‌ ئامانج له‌دیاری کردنی ئه‌و ره‌نگه‌ش‌ ده‌گه‌رێته‌وه‌ بۆ ئه‌و باکگراونده‌ی که‌سه‌ید میر حوسینی موسه‌وی و ‌محه‌مه‌دی خاته‌می هه‌یان بوو. هه‌ر له‌که‌مپه‌ینه‌کانی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆک کۆماری دا لایه‌نگره‌کانیان هانده‌دا که‌ده‌ست به‌ندی سه‌وز و کوڵاو مل پێچی سه‌وز به‌کار بێنن به‌مه‌به‌ستی جیا کردنه‌وه‌ی لایه‌نگرانیان له ‌ئه‌وانی تر. به‌ڵام هه‌ر ئه‌و ره‌نگه ‌دوای ساخته‌کاریه‌کانی هه‌ڵبژاردن و خۆپیشاندانی لایه‌نگران بوو به سه‌مبۆل و نمادی ئازادیخوازی ئه‌و بزووتنه‌وه‌یه‌. هه‌نووکه‌ش زۆربه‌ی ‌ئۆپۆزسیۆنه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی وڵات پشتیوانی خۆیان بۆ ئه‌و بزووتنه‌وه ‌‌راگه‌یا‌ندووه ‌که‌ ده‌توانین بڵێین بۆته‌بزوتنه‌وه‌یه‌کی سه‌رتاسه‌ری بۆ هه‌موو گه‌لانی ئیران.به‌ڵام لیره‌دا ئه‌و پرسیاره‌ دێته‌ئاراوه‌ که ‌ئایا به‌پشتیوانی گرووپه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی وڵات، بزوتنه‌وه‌ی سه‌وز ده‌بێته ‌ئه‌و چه‌تره‌ که‌ هه‌موو گه‌لانی ئیران له‌ژێر خۆیدا کۆکاته‌وه ‌و له‌ئاکامدا ‌ببێته‌ئاسۆیه‌ک ‌بۆ وه‌دیهاتنی هه‌موو داواکاریه‌کانی گه‌ڵانی ئیرا ن به‌گشتی؟.

" له‌راستی دا ئه‌و بزووتنه‌وه‌ جه‌ماوه‌ریه‌ مه‌زنه‌ی که ‌هاته‌ ئاراوه‌، به‌رهه‌می سه‌رکوتکردنی داخوازی‌گه‌ڵانی ئێرانه‌ که‌به‌درێژایی سی ساڵ ده‌سه‌ڵاتداریه‌تی کۆماری ئیسلامی‌‌ په‌نگی خواردۆته‌وه‌. داخوازیه‌ ‌تاکی، کۆمه‌ڵایه‌تی، میللی و ئابووریه‌کانی خه‌ڵکی ئێران که‌سیسته‌م و کو‌لتووری ده‌سه‌ڵاتدارێتی کوماری ئیسلامی نه‌یتوانیوه ‌لانیکه‌می ئه‌و داخوازیانه‌بخاته‌ چوارچیوه‌ی پراکتیکه‌وه‌. "

ئه‌گه‌ر به‌کورتی چاوێک به‌رابردوی رێبه‌رانی بزوتنه‌وه‌ی سه‌وز له‌ ئێراندا واته ‌موسه‌وی و خاته‌می و که‌روبی بخشێنین ده‌بینن که ‌ئه‌و سێ که‌سه ‌له‌نزیکترین دۆست و یاوه‌رانی رێبه‌ری پێشوی کۆماری ئیسلامی ئیران، واته‌ خومه‌ینی دێنه‌ ئه‌ژمار که به‌شێوه‌یه‌ک ده‌توانین بڵێن ‌ئیمانێکی پته‌ویان به‌‌چوارچێوه‌ی سیسته‌می کۆماری ئیسلامی هه‌یه‌، به‌ڵام به‌و حاڵه‌ش ئه‌و سێ که‌سه ‌له ‌لایه‌ن خه‌ڵکی ئیرانه‌وه ‌به ‌رێبه‌رانی ریفۆرم خواز و میانه‌ره‌و دێنه‌ئه‌ژمار. ‌‌ئه‌گه‌ر کوده‌تا نه‌کراباو موسه‌وی ببوایه‌ته ‌‌سه‌رۆک کۆماری ئێستای ئێران، چاڵشێکی تایبه‌تی بۆ سیسته‌می ده‌سه‌ڵات داری له‌ ئیراندا درووست نه‌ده‌کرد. هه‌ر وه‌ها نه‌یده‌توانی قه‌یرانه‌سیاسی و ئابووریه‌کانی ئێران چاره‌سه‌ر بکات یان لانیکه‌م گۆرانکارییه‌کی ئه‌وتۆیان به‌سه‌ر دا بێنێ و‌جڵه‌و‌ی ‌ئه‌و قه‌یرانانه ‌بگرێته‌ ده‌ست. بۆ نموونه ‌نه‌یده‌توانی کێشه‌ی ئه‌تۆمی ئێران چاره‌سه‌ر بکات. کێشه‌یه‌ک که‌کۆده‌نگییه‌کی جیهانی به‌دژی کۆماری ئیسلامی پێکهێناوه‌. ‌هه‌موو وڵاته ‌زلهێزه‌کانی جیهان کۆکن له‌سه‌رئه‌وه‌ی که‌ نه‌هێڵن کۆماری ئیسڵامی بۆمبی ئه‌تۆم به‌ده‌س بهێنێ. وێڕای ئه‌وه‌ش هێڵی گشتی سیاسه‌ته ‌ناوچه‌یه‌کانی کۆماری ئیسلامی له‌لایه‌ن رێبه‌ری ئێرانه‌وه‌ دیاری ده‌کرێ و سه‌رۆک کۆمار له‌و بواره‌دا ئیختیارێکی ئه‌وتۆی نیه‌. ره‌نگه‌ هیچ کام له ‌موسه‌وی و خاته‌می و که‌روبی پێش بینی ئه‌وه‌یان نه‌ده‌کرد که‌دوای هه‌ڵبژاردن بزوتنه‌وه‌یه‌کی گه‌وره‌ی ئه‌وتۆ‌ دژی سیاسه‌ته‌کانی رێبه‌ری ئێران و ئه‌حمه‌دی نژاد سه‌ر هه‌ڵبداو ئه‌وانیش ببن به‌‌خاوه‌نی ئه‌و بزوتنه‌وه‌یه‌. ئه‌گه‌رچی دوای هه‌ڵبژاردن، سێ که‌سی ئاماژه‌پێکراو، مل که‌چی باڵی پاوانخواز نه‌بوون و نه‌رمشێکی ئه‌وتۆیان نیشان نه‌داوه‌، به‌ڵام به‌وه‌شه‌وه‌‌ ده‌توانین بڵیین ئه‌و سێ که‌سه‌که خۆیان به‌رێبه‌ری ئه‌و بزووتنه‌وه‌یه‌ده‌زانن، که‌مترین رۆڵیان له‌سازامانده‌هی و رێبه‌ر کردنی ئه‌و بزووتنه‌وه‌یه ‌که‌ به‌ بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز خۆی پێناسه‌کردووه‌، نه‌بووه‌. له‌راستی دا ئه‌و بزووتنه‌وه‌ جه‌ماوه‌ریه‌ مه‌زنه‌ی که ‌هاته‌ ئاراوه‌، به‌رهه‌می سه‌رکوتکردنی داخوازی‌گه‌ڵانی ئێرانه‌ که‌به‌درێژایی سی ساڵ ده‌سه‌ڵاتداریه‌تی کۆماری ئیسلامی‌‌ په‌نگی خواردۆته‌وه‌. داخوازیه‌ ‌تاکی، کۆمه‌ڵایه‌تی، میللی و ئابووریه‌کانی خه‌ڵکی ئێران که‌سیسته‌م و کو‌لتووری ده‌سه‌ڵاتدارێتی کوماری ئیسلامی نه‌یتوانیوه ‌لانیکه‌می ئه‌و داخوازیانه‌بخاته‌ چوارچیوه‌ی پراکتیکه‌وه‌. له‌راستیدا بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز به‌رهه‌می تێکۆشانی ئازادیخوازان و سه‌رجه‌م ئه‌و که‌سانه‌یه‌ که‌باوه‌ڕیان به‌دیموکراسی و مه‌ده‌نیه‌ت هه‌یه‌. بۆیه‌ ده‌بینین زۆربه‌ی نارازیه‌کان ئه‌گه‌رچی به‌ڕواڵه‌ت خۆیان به‌لایه‌نگری موسه‌وی و که‌رووبی ده‌زانی به‌ڵام هیچ کات خۆیان له‌چوارچێوه‌ی دروشم و خواسته‌کانی موسه‌وی و که‌روبیدا قه‌تیس نه‌کردووه‌و به‌کرده‌وه‌ نیشانیان دا که ‌له ‌گه‌ل بنه‌ماو ستراکتۆری کۆماری ئیسلامی دژایه‌تیان هه‌یه‌ و هه‌ڵبژاردن و کوده‌تایش ته‌نیا به‌هانه‌و ده‌رفه‌تێک بووه‌ بۆ ئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی کۆماری ئیسلامی به‌گشتی بخه‌نه‌چاڵشێکی جیددیه‌وه‌. له‌راستیدا ده‌توانم بڵێـم بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز به‌رهه‌می ئازادیخوازانی ناوه‌وه‌ و ده‌ره‌وه‌ی وڵاته ‌نه‌ک که‌سێکی تایبه‌ت و دیار!. ده‌بینین مێدیاکانی ده‌ره‌وه‌ی وڵات رۆڵ و نه‌خشێکی به‌رچاویان له‌هاندان و سازمانده‌هی و رێکخستنی نارازیه‌کان گێڕا.بۆیه‌‌ده‌سه‌ڵات دارانی کۆماری ئیسلامی زۆریان هەوڵداوه و ‌هه‌نووکه‌ش هه‌وڵ ده‌ده‌ن بۆ په‌کخستنی ئه‌ورێکخستنانه‌ و به‌رده‌وام ‌پارازیت ده‌خه‌نه سه‌ر ئامرازه‌کانی راگه‌یاندین و خیرایی ئینته‌رنیتیش به‌شێوه‌یه‌کی به‌رچاو که‌م کردۆته‌وه‌. به‌ڵام پرسیارێکی دیکه‌ که ‌لێره‌دا دێته‌گۆرێ ئه‌وه‌یه گه‌لۆ ‌بۆچی خه‌ڵکی کوردستان به‌شیوه‌یه‌کی به‌ربڵاو و عه‌مه‌لی ئاوێته‌ی ئه‌و بزووتنه‌وه‌یه ‌نه‌بوون؟ ئه‌ڵبه‌ت نابێ نه‌خش و رۆڵی خوێندکارانی کورد به‌که‌م بگرین که‌له‌و پێناوه‌دا ته‌نانه‌ت چه‌ند شه‌هیدیشیان داوه‌، به‌ڵام ده‌بینین سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی که‌ زۆربه‌ی حیزبه‌کوردیه‌کان پشتیوانی خۆیان له‌بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز ده‌ربڕی، به‌وه‌شه‌وه‌ به‌شداری خه‌ڵکی کوردستان جگه ‌له‌ شاره‌گه‌وره‌کان، به‌شێوه‌ی ئه‌وتۆ نه‌بوو. کوردستانێک که‌هه‌میشه ‌مه‌کۆی ئازادیخوازی و به‌رخۆدان بووه ‌و هه‌میشه‌ش به‌ دڕندانه‌ترین شێوه‌ له‌لایه‌ن کۆماری ئیسلامی ئێرانه‌وه ‌مامه‌ڵه‌ی له‌که‌ل کراوه‌.

ئه‌ڵبه‌ت روون و ئاشکرایه‌که‌خه‌باتی گه‌لی کورد، خه‌باتێکی مودێرن و سه‌رده‌میانه‌بووه‌و ئامانجی ئه‌و خه‌باته‌ش چه‌سپاندنی سیسته‌مێکی دیموکرات و سکۆلار له‌ئێرانێکی فره‌نه‌ته‌وه‌دا بووه‌که‌تێیدا هه‌موو گه‌لانی ئێران به‌بێ جیاوازی به‌مافه‌کانیان بگه‌ن. هه‌ر بۆیه‌ده‌کرێ بڵێن که‌بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی له‌کوردستان ته‌مه‌نێکی درێژی هه‌یه‌و ئه‌گه‌رچی گه‌لێک خاڵی هاوبه‌شی له‌گه‌ل بزووتنه‌وه‌ی سه‌وزدا هه‌یه‌به‌ڵام نه‌به‌ستراوه‌ته‌وه‌به‌بزووتنه‌وه‌یه‌وه‌‌.

ئه‌گه‌ر بزووتنه‌وه‌ی سه‌وز خۆی له‌چوارچێوه‌ی به‌رنامه‌کانی موسه‌وی و که‌رووبیدا به‌رته‌سک بکاته‌وه،‌ واته‌رفورم و گورانکاری رواڵه‌تی له‌ناو نیزامی کوماری ئیسلامیدا بکاته‌ئامانجی خۆی، نه‌ته‌نیا گارانتی دامه‌زراندنی سیسته‌مێکی دیموکرات و گه‌لی مسۆگه‌ر نابێت به‌ڵکوو ئه‌زموونی سی ساڵ ده‌سه‌ڵاتدارێتی ئه‌و نیزامه‌نیشانی داوه‌که‌ئه‌و سیسته‌مه‌زه‌رفیه‌تی هیچ چه‌شنه‌ئاڵوگۆڕ و هیچ گوڕانکارییه‌کی نییه‌. هه‌ر بۆیه‌ده‌بێ بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی له‌ئێران، پلان و به‌رنامه‌و رێکارێکی جیدیتر و قووڵتر که‌هه‌مان رووخانی یه‌کجاره‌کی ئه‌و نیزامه‌تووتالیتره‌یه‌، بخاته‌رۆژه‌فی کاریی خۆیه‌وه‌. گاندی کاتێک باس له‌ وه‌ده‌رنانی دوژمن له ‌ده‌سه‌ڵات ده‌کات ده‌ڵێ: گرینگ ئه‌وه‌نیه ‌تۆ چۆن چۆنی دوژمنه‌که‌ت له‌دەسەڵات ده‌رکه‌ی به‌ڵکو هو‌نه‌ره‌ی سیاسه‌ت ئەوەیە که‌ به‌رنامه‌‌یەکی له‌بار و گونجاوت هەبێت بۆ به‌رێوه‌بردن و ئیداره‌کردنی ده‌سه‌ڵات له ‌وڵاتدا که‌تێیدا بتوانرێت دێموکراسیش به‌مه‌فهومی خۆی بگات و لە هەمان کاتدا ده‌وڵه‌تی کووده‌تا کۆتایی به‌شانۆی خۆی بێنیت.

خۆسووتاندنی ئافرەتان لە پێناو چی!؟

 

خۆسووتاندنی ئافرەتان یەكێک، لە گەورەترین ئەو کێشانەیە کە کۆمەڵگەکانی رۆژهەڵاتی ناوەراست بە تایبەت کۆمەڵگەی کوردستان، پێیەوە دەناڵێنن،هەر چەندە زۆریەک لە سەنتەر و ناوەندەکانی پشتگیری لە ئافرەتان لەو وڵاتانە بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشەیە هاتۆنەتە مەیدان ،بەڵام ئاستی کار و چاڵاکیەکانیان لە ئاست ئەو کێشەیەدا،وەڵام دەرنین ودەبینین کە ئەو کێشەیە رۆژ بە رۆژ لە پەرەسەندن دایه‌.

بەم دوایە، بەرێوەبەری گشتی بەهزیستی ئێران رایگەیاند کە خۆسووتاندنی ئافرەتان لە پارێزگاکانی ئازەربایجانی رۆژئاوا لە ماوەی سی ساڵی رابردوودا بە شێوەیەکی بەرچاو هەڵکشاوە، بە گوێرەی وتەکانی ناوبراو،زۆربەی زۆری ئەو ئافرەتانەی خۆدەسوتێنن تەمەنیان لە ژێری سی ساڵدایە، هەروەها ناوبراو ئاماژەی بەوەشدا کە لە پارێزگای ئیلام بە تایبەت لە شارەکانی دیوان و دیواندەرە ئەو دیاردەیە، هێلی سووری تێپەراندووە. بە پێی ئەو ئامارە بۆمان دەردەکەوێت کە خۆسووتاندنی ئافرەتان زیاتر لە ناوچەکوردنشینەکاندا دەبیندرێت کە جێگەی هەڵوێستە وتێرمانە،من بەش بەحاڵی خۆم تا ئێستا چەندین بابەتم لە سەر كێشەکانی ئافرەتان لە ماڵپەر و گۆڤارەکوردیەکاندا بڵاو کردونەتەوە و زۆر لە هۆکارەکانی خۆسووتاندنی ئافرەتانم لە کۆمەلگای کوردستاندا بە تایبەت لە باشووری کوردستان تێیاندا باس کردووە، بەڵام ئەوەی هانی دام کە ئەو بابەتە بنووسم ئەوەبوو کە ئەو کێشەیە ئێستا لە پارچەیەکی دیکەی کوردستاندا زەق بۆتەوە،ئەویش رۆژهەلاتی کوردستانە.ئەگەر سەیری کۆمەڵگەی کوردستان بە گشتی بکەین دەبینین کە کومەڵگەیەکی سونەتی وعەشیرەیی و پیاوساڵارە ولەو چوارچێوەیەدا ماوەتەوە،کە زۆربەی کێشەکانیش بۆ ئافرەتانی کورد لەو چوارچێوەیەدا دەسورێنەوە،بە گشتی دەتوانم بلێم کە زۆربەی هۆکارەکان یەک شتن لە هەر چوارپارچەی کوردستان.

لە بابه‌تەکانی پێشومدا زیاتر تیشکم خستبۆ سەر باشووری کوردستان،بەڵام لەو باباتەدا دەم هەوێت باسی ئەو هۆکارانەبکەم کە ئافرەتانی رۆژهەڵاتی کوردستان پێی دەتتڵێنەوە،هۆکاری سەرەکی خۆسووتاندنی ئافرەتان لە رۆژهەلاتی کوردستان توندوتیژی خێزانییە،سی ساڵ تێپەر بوون دوای هاتنە سەرکاری خومەینی و سەرکەوتنی شۆرشی ئیسلامی رۆژ بەرۆژ ئەو تۆندوتیژیانە پەرەی سەندووە کە دەتوانین بەدڵنیایەوە بڵێین کە لەو ماوەیەشدا کۆماری ئیسلامی زۆرتر خەریکی شەڕ بووە کە ئەوەش هۆکارێکی سەرەکی بووە کە سایکۆلۆجی تاکەکانی ناو خێزان توشی بێ سەقامگیری و هەڵچون بکات.بەوواتایە دەتوانین بلێین کە شەڕەکان کاتالیزۆرێک بوون کە توانیویەتی توندوتیژی خێزانی پەرە پێبدات،سەرەرای ئەو یاسا و قانونانەی هەڵاواردنی جنسییەتی بەدژی ژنان کە توند وتیژی خێزانی بەرادایەکی بەرچاو بردۆتە سەر.

یاساکانی نابەرانبەر لە نێوان پیاو و ژن لە یاسای بنەرەتی ئێراندا بوتە هۆی ئەوەی کە توندوتیژیەکانی خێڵەکی زیاتربێت هەر وەک دەبێنین لەو ناوچانەی کە یاساکانی خێڵ بەهێزترن توندوتیژی چەندین بەرانبەری ناوچەکانی دیکە زیاترن ئەو یاسایانەش دەبنە هۆی ئەوە کە کۆنفلیکت وتەنێش زیاتر پەرەبستێنێت.هەروەها بە پێی ئەو ئامارانەی کە ساڵی رابردوو لە ئێراندا بڵاو کرانەوە دەبینین کە پارێزگای ئیلام زیاترین رێژەی خۆسوتاندنی ئافرەتانی هەیە کە ساڵانە چوارسەد و سی کەس خۆ دەسوتێنن.زۆریەک لە پسپۆرانی ئەم بوارە باوەریان وایە کە خۆسوتاندنی ئافرەتان زۆرتر لە ناو چین و توێژی هەژار و کەم داهات و نەخوێندەواردا روودەدات،بەڵام بە باوەری هێندێکی دیکە ئەوە بە هۆکار نازانن و لەو باوەرەدان کە خۆسوتاندن لە هەموو توێژێکدا ئەگەری روودانی هەیە.بۆ نەموونە خانمێکی ئێرانی بە ناوی رووحی شەفیعی توێژینەوێکی لەوبوارەدا ئەنجامداوە وئاماژە بە کەیسێک دەکات کە لە ناوچەیەکی ئێران خانمێک دەی هەوێت لە مێردەکەی جیا بێتەوە،بەڵام ئەو خانمە نەیدەتوانی جیا بێتەوە چونکە هاوسەرەکەی نەی دەویست تەلاقی بدات،رۆژێک لە نەکاو دەچتەوە ماڵ و مێردەکەی لە گەڵ ژنێکی دیکە دەبێنێت،دوای دەمەقاڵێکی زۆر خێزانی دەبێک نەفت بە سەر خۆیدادەکات و ئاگر لە خۆی بەردەدات.مێردەکەی هیچ هەوڵێک بۆ کوژاندنەوەی نادات تەنیا سەیری دەکات لەو کاتەدا تەنیا منداڵە چوارساڵەکەی ژنەکە شیلانگێک دێنە ئاوی بە دایکی دادەکات تا لە سووتانی رزگاری کات بەڵام، بەداخەوە دایکی فەوت دەکات،ئەو ژنە زانکۆی تەواو کردبوو، بەڵام هاوسەرەکەی بە موادی سڕکەر ئاڵودەببوو.هەروەها خانمی شەفیعی باسی ئەوە دەکات کە خۆشکی ژنەکەش دوابەدوای ئەو رووداوە بە هۆی نەخۆشی خەمۆکی ئاگر لە جەستەی خۆی بەردەدات.که‌ واته‌ ده‌توام لێره‌ دا بڵێم که‌ خۆ سوتاندی ئافره‌تان که‌ هه‌ر وا ها له‌ کۆمه‌ڵگای ئیمه‌دا رۆژ به‌ رۆژ زیاتر ده‌بیت وه‌ بۆ ته‌ کولتورێکی قێزه‌ ون ، هه‌تا ئه‌و ئافره‌تانه‌ی که‌ په‌ نا بۆ خۆ سوتاندن ده‌به‌ن ئه‌گه‌رلێکۆڵینه‌وه‌ له‌سه‌ ئه‌م کاره‌ بکریت هۆکار خۆ ساوتانه‌که‌ی ده‌گه‌ریته‌وه‌ سه‌ر ئه‌و ئه‌قلیه‌ته‌ ده‌سه‌لات داره‌ی که‌ کۆ مه‌لگا به‌ ڕێوه‌ ده‌بات وه‌ وای لی ده‌کا کۆمه‌لی کۆدی پی ده‌دات که‌ هه‌لسی به‌م کاره‌ ، که‌ واتا ده‌کری بڵیین ڕیژه‌ی ئه‌و ئافره‌تانه‌ی که‌ ده‌یان سوتێنین . من لێره‌دا بۆ یه‌ ده‌لێم ده‌یان سوتیننن چون به‌ دڵنیا یه‌وه‌ گه‌ر بێتوو به‌ دوا دا چونی لی بکریت وه‌ هۆکاری خۆ سوتاندنیان ده‌گه‌ریتوه‌ بۆ ئه‌و فشاره‌ روحی و جه‌سته‌یه‌ی که‌ لیێان ده‌کریت وه‌ په‌نا بۆ خۆ سوتاندن ده‌به‌ن وایان ئازار ده‌ده‌ن که‌ هه‌سه‌ت به‌ هیچ بونیک نه‌که‌ن وه‌ ته‌نیا بیر له‌ ون بون بکه‌نه‌وه‌ و به‌س. به‌ داخه‌وه‌ له‌ کۆمه‌لگای کوردیدا به‌ هه‌زاران کێسشه‌ هەن کە ژنان بە هۆیان ئاگر لە جەستەیان بەردەدەن و کۆتایی بە ژیانیان دێنن چونکە هیچ رۆشنایەک شک نابەن کە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانیان پەنای بۆ بەرن.هەروەها حکومەتی کۆماری ئیسلامیش زۆر گرینگی بە چارەسەر کردنی ئەو کێشانە نادات تەنانەت لە رۆژنامەکانیش زۆر بە دەگمەن باسی لێوە دەکات چونکە ئەو کێشانە بە کێشەی خێزانی ناو دەبات.

نزیکەی سێ دەهەیە کە بە پێی ئەوئامارانەی کە کۆماری ئیسلامی لە راگەیاندنەکانیدا بڵاو دەکاتەوە پارێزگاکانی کوردنشین زۆرترێن ڕێژەی خۆ سووتاندنیان تۆمار کردوە، بە پێی وتەی پسپۆران باشترین رێگە چارە بۆ کەمکردنەوەی ئەو دیاردەیە و کێشە کۆمەڵایەتیە،پەرەپێدانی فەرهەنگی پشتیوانی لە ژنان و توندوتۆڵکردنی ئەو یاسایانەیە کە بۆ بەرژەوەندی ژنان بەکار دێن،بەڵام بە داخەوە هەموو هەوڵەکان لەو بوارەدا لە چوار چێوەی کۆماری ئیسلامیدا بێ ئاکام ماونەوە،چونکە رژیم دوژمنی سەرسەختی ئەو هەوڵ و چاڵاکیانەیە کە بۆ پشتگیریکردنی ئافرەتان ئەنجام دەدرین

سێدارە لە کۆماری ئیسلامی ئێراندا

 

سێدارە جۆرە سەزایەکە کە لە یاسای بنەرەتی هێندێک وڵاتانی جیهاندا بوونی هەیە کە بە پێی بڕیاری یاسایی دادگاکانی گشتی و نیزامی و... ئەو وڵاتانەمافی ژیان لە مرۆڤێک دەستێنن.هەروەها قوربانیەکانی سێدارە دەتوانین بە دوو دەستە دابەش بکەین.

یەکەم: قوربانییەکانی تاوانەکانی تایبەت

ئەو دەستە لە قوربانیەکانی سێدارە ئەو کەسانە دەگرێتەوە کە بەهۆی تاوانێکی تایبەت دژی کەسانێکی دیکە تووشی تاوان بووبن و بە پێی یاسای ئەو وڵاته‌سەزای لە سێدارەدانیان بە سەر دادەسەپێت،بۆ نموونە ئەگەر کەسێک بە بێ هۆ کەسێک بکوژێت و یان ئەگەر کەسێک لە دەرەوەی یاسا پیوەندی سێکسی لە گەڵ ئافرەتێکی هاوسەردار هەبێت. ئەو یاسایانە لە وڵاتێکەوە بۆ وەڵاتێکی دیکە دەگۆردرێن.

دووەم: قوربانیەکانی تاوانەکانی گشتی یان بیروڕا

ئەو دەستەلە قوربانیەکانی لە سێدارە ئەو کەسانە لە خۆ دەگرێت کە بە هۆی شێواز و جۆری بیر کردنەوەیان کە لە گەڵ سیاسه‌تدانەرانی وڵاتەکەیان و یان له‌ گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتی حاکم دژایه‌تی هه‌یه‌ هه‌ر وه‌ك ، ئەوکەسانەی کە لە سیستمی کۆماری ئیسلامی ئێراندا بە مەحارب دەناسرێن.

هەر وەک شاهیدین ودەبینین، زۆربەی ئەو کەسانە کە لە گەڵ بە دەسەڵات گەیشتنی مەلاکانی ئێران لە سێدارە دراون لە جۆری دووەم دەچن،هەر لە گەڵ هاتنە سەرکاریان هەزاران کەسیان لە خەڵکی ئازادیخوای ئێران کوشت،خەڵکی کوردستان هیچ کات ئەو تاوانانەیان بیر ناچێته‌وە کە بە دەستووری خاڵخاڵی و بە فەرمانی خومەینی سەدان کەسی شورشگێر و ئازادیخوازی کوردستانیان بە توهمەتی دژایەتی لە گەڵ خواستەکانی نیزامی وەلایەتی فەقهی بەبێ دادگایکردن سەزای لە سێدارەدانیان بە سەر داسەپاندن ودەیان کەسیان بەبێ تاوان شەهید کرد.

لە سێدارەدانی ئەمجارەی ئازادیخوازانی کوردشتێکی تازە نییە بەڵکو سەدان لاوی کورد بە تۆمەتی نارواو دوور لە پرەنسیپەکانی مافی مرۆڤ لە کۆماری ئیسلامی ئێراندا لە سێدارە دراون.فیدراسیۆنی نێونەتەوەیی مافی مرۆڤ پارەکە راپۆرتێکی شێست لاپەری سەبارەت بە سەزای لە سێدارەدان لە ئێراندا بڵاو کردەوە لە ژێرناونیشانی ئێران؛سەزای لە سێدارەدان؛سیاسەتی دەوڵەتی ، درووستکردنی ترس،کە زۆرلایەنی سەزای لە سێدارەدان لە چوارچێوەی کۆماری ئیسلامیدا خستبۆ ژێر لێکۆلینەووە.

شایانی سەرنجە کە بە پێی راپۆرتەکە، زیاتر لە بیست ناونیشانی تاوان لە یاسای کۆماری ئیسلامیداهاتوە کە سەزای له‌ سێدارەدان دەیانگرێتەوە،سەرەرای ئەولقە لاوەکیانەش کە لێی دەبێتەوە.هەر بەپێی ئەم راپۆرتە زۆریەک لەو تاوانانە کە سەزای له‌ سێدارەدان دەیانگرێتەوە لە بنەره‌تدا بە تاوان ئەژمار ناکرێن.

هەر ساڵ شاهیدی زیادبوونی ئەو وڵاتانەین کە یاسای دژەلەسێدارەدان پەسند دەکەن،بەڵام بەداخەوە لە کۆماری سێداره‌ی ئیسلامی ئێراندا رۆژ بە رۆژ ئاماری لە سێدارەدان لە بەرزبوونەوەدایە،کە دەتوانین بڵێین کە کۆماری ئیسلامی لە دوای وڵاتی چین پلەی دووەمی رێژەی لە سێدارەدانی بۆ خۆی تۆمار کردوە.

وەزارەتی دادپەروەری ئێران و یاسادانەرانی کۆماری ئیسلامی بە کەڵک وەرگرتن لە مەزهەبی شیعە رۆژ بە رۆژ یاساکانی لە سێدارەدان سەختر و دژوارتر دەکەن ،بە پێی ئەو یاسایانە، هەرکەسێک کە دژی بەرژەوەندیەکانی نیزامی ئیسلامی بجۆڵێتەوە حوکمی ئیعدامی بە سەردا دەسەپێنن بە تۆمەتی مەحارب کە وشەیەکی عەرەبییەو بە مانای شەڕکردنی لە گەڵ خوا دێت،هەر وەک دەبینین و شاهیدین چەندین رۆلەو لاوی کورد بە کەڵک وەرگرتن لەم وشەیە سەزای مەرگیان بە سەردا سەپاوە،هەروەها هەموو ئەو کەسانەی کە ئەندام یان لایەنگری پارتە ئۆپۆزسیۆنەکانی دەرەوەی وڵاتن چی دەستیان دابێتە چەک و یان تەنیا رێکلامیان کردبێت و هەواداریان بوبێت ئەوە لە چوارچێوەی کۆماری ئێسلامیدا رووبەرووی مەرگ بونه‌وه‌.

له‌ فه‌رهه‌نگی کۆماری سێدارەی ئێراندا‌، ئه‌وه‌ی که‌ دژی یاساکانی مافی مرۆڤە به‌ ڕێوه‌ ده‌ چێت ، له‌ سیاسه‌تی کۆماری ئیسلامی ، ترسو و تۆقاندن و ڕاونان و کوشتن و زیندانی و ئه‌شکه‌نجه‌ و سێداره‌ بوونەتە کولتوری سیاسی ئه‌و رژیمه‌و هەمیشە بۆ سەرکوتکردنی ئازادیخوازان کەڵکیان لێوەر دەگرێت، بۆ یه لێرەدا‌دەتوانم بڵێم کە له‌ سێداره‌دانی لاوانی کورد له‌ ئێران هیچ کات گەلی کوردی پێ چاو ترسێن ناکرێت، چونکە سێدارەدان لە کۆماری ئیسلامی ئێراندا شتێکی تازه‌ نیه‌ و یەکەم جار و ئاخرین جاریشی نییە، بە له‌ سێداره‌دانی لاوان بە په‌تی سێداره‌ و لە ناوبردنی جه‌سته‌ی فیزیکیان دوژمن وا دەزانێت کۆتایی بە ژیان و ئەو رێگەیە و ئامانجە دێنێت کە گرتبوویانە بەر، بەڵام دوژمن باش بزانیت کە خۆراگری وان لە ژێر ئەشکەنجەکانی ئەو دا و پەشیمان نەبوون لەو رێگەیەی گرتوویانە و بە بزەوە برەو دەمی مەرگ چوون هێزێکی دیکە دەبەخشنە لاوانی کوردو جیلەکانی دوای خۆیان هەر ئەو هێزەشە که‌ دەتوانێت چۆک به‌ کۆماری بێ هیز وترسینۆکی ئیسلامی ئیراندابد‌ات . له‌ سیایه‌تی کۆماری ئیسلامیدا هەر لە گەڵ بە دەسەڵات گەیشتنی‌ له‌ ئه‌ده‌بیاتی سیاسی خۆیدا، ترسو و تۆقاندن و ڕاونان و کوشتن و زیندانی و ئه‌شکه‌نجه‌ و سێداره‌ی هێنایە ئاراوە و کردیه‌ کولتوری سیاسی ، که‌ واتادەتوانین بڵێین کۆماری سێداره‌ به‌و شێوه‌ ویستویه‌تی له‌ ماوه‌ی 31 ساڵیدا ده‌سه‌ڵات و سیاسه‌تی چه‌وتی خۆی به‌سه‌ر گه‌لانی ئێران دا بسه‌پێنێ.

ڕێژه‌ی ئیعدام له‌ئیراندا خه‌تی سوری ده‌مێکه‌ تێپه‌راندوە ، به‌ تایبه‌ت له‌ کوردستان، ده‌توانم بڵێم که‌ په‌تی سێداره‌ سمبوڵی ترسو بێ هێزی دەسەڵاتدارانی کۆماری ئیسلامی ئێرانە کە بۆ مانەوەی خۆیان پەنای بۆ دەبەن،هەروەها لە کۆتایدا بە پێویستی دەزانم کە ئاماژە بەوەبکەم کە لە سێدارەدان لە کۆماری ئیسلامی ئێراندا،هیچ کات سنوری ته‌مه‌نیشی بە لاوە گرنگ نەبووەو مناڵانیشی گرتۆته‌وه.‌

ئه‌وه‌ی که‌ له‌ خواره‌وه‌ هاتووە،ئامارێکی ‌ گشتی له‌ سێداره‌ دانه‌ له‌ جیهاندا.

له‌ ساڵی 2007 / 1252 که‌س له‌ 24 وڵاتدا ئیعدام کراون ، هه‌رو ه‌ها ساڵی 2007 له‌ 51 وڵات 3347 که‌س حوکمی سێداره‌یان بۆ برایه‌وه‌ ، وڵاتی چین به‌ پله‌ی یه‌ک دێت له‌ سزای له‌ سێداره‌داندا کە له‌ ساڵی 2007 نزیکه‌ی 470 که‌سی‌ له‌ سێداره‌ داون ،هەروەها‌له‌ ئێران له‌ساڵی 2009/ 402که‌س‌ له‌ سێداره‌ دران.